Grochów – dzielnica funkcjonalna o charakterze mieszkaniowo-przemysłowym stanowiąca ok. 60% Pragi Południe. Obszar MSI o tej nazwie ograniczony jest:
- linią kolejową ze stacją Warszawa Olszynka Grochowska od północy
- ulicami Chodakowską, Stanisławowską, Terespolską, Stanisława Augusta, wschodnią granicą parku Skaryszewskiego, aleją Waszyngtona i planowaną aleją Tysiąclecia od zachodu
- aleją Stanów Zjednoczonych i ulicą Ostrobramską od południa
- ulicami Zamieniecką i Chłopickiego od wschodu
Obszar MSI Grochów (obszarowi przysługuje nazwa Grochów Wielki) graniczy z obszarami Kamionek, Saska Kępa, Gocław, Gocławek (nazwa nieprawidłowa obejmuje znaczną część Grochowa i Gocławek zachodni - obszarowi przysługuje nazwa Grochów Mały) obejmujący w większości historyczny Grochów, Olszynka Grochowska i Szmulowizna.
Historia[]
Należał do tzw. dóbr skaryszewskich nadanych w r. 1347 przez książąt mazowieckich kapitule płockiej. Jako Grochowo wymieniony w r.1570 wraz z wsiami Kawęczyno (Kawęczyn), Kamion (Kamionek) i Gocław, należącymi do tejże kapituły i leżącymi w archidiakonacie pułtuskim. Wraz z okolicznymi miejscowościami ucierpiał podczas potopu szwedzkiego. Król Stanisław August Poniatowski postanowił uporządkować tereny na prawym brzegu Wisły i zaproponował kapitule płockiej zamianę dóbr skaryszewskich na inne. Została ona zatwierdzona przez sejm w 1766.
W 1780 Stanisław August Poniatowski wszedł w formalne posiadanie dóbr i odstąpił je swemu bratankowi, podskarbiemu wielkiemu litewskiemu księciu Stanisławowi Poniatowskiemu, który jeszcze w tym roku założył kolonię Grochów, podzielił ją na osiem części i nadał różnym osobom. Na części te Grochów był podzielony jeszcze na początku XX w., co widać i dziś w księgach hipotecznych, przy podawaniu poprzedniej nomenklatury:
Grochów I nadano przywilejem z dn. 30 grudnia 1784 r. kasztelanowi chełmińskiemu Janowi Dziewanowskiemu. W r. 1819 nabył go hr.Bruno Kiciński znany wydawca i tłumacz. Później przechodzi na własność Karola Osterloffa. Nazwa Grochów I była użyta przy rozszerzaniu granic Warszawy w 1916 r. (granica pomiędzy Grochowem I i Gocławkiem).
Grochów II nadano przywilejem z dn. 6 stycznia 1790 r. Janowi Millerowi administratorowi dóbr ks. Stanisława Poniatowskiego. W 1880r. należał do Władysława Hermana. Nazwa Grochów II funkcjonowała jeszcze jako nazwa stacji kolei wąskotorowej jabłonowskiej.
Grochów III nadano przywilejem z dn. 12 stycznia 1785 r. księdzu Wichertowi kustoszowi inflanckiemu. W r. 1880 należał wraz z poprzednią częścią dóbr do Władysława Hermana, zaś pałacyk wraz z ogrodem przeszedł w posiadanie Mathiasa Bersohna. W okresie międzywojennym dwór należał do Karola Myślińskiego.
Grochów IV nadano przywilejem z dn. 20 września 1784 r. kapitanowi Boguckiemu z korpusu pontonierów. W r. 1800 w posiadaniu Bertholdiego.
Grochów V nosił nazwę Zapowiednia i stanowił część dóbr Kawęczyn. Nadano go przywilejem z dn. 7 stycznia 1784 r. Franciszkowi Samsonowiczowi obywatelowi miasta Pragi. W r. 1840 w posiadaniu Jana Emanuela Brühla.
Grochów VI nadano przywilejem z dn. 23 kwietnia 1784 r. Piotrowi Sumińskiemu kasztelanowi brzesko-kujawskiemu. W r. 1880 wraz z częścią V w rękach Brühlów. Grunta te podzielono na cząstki, które następnie przekazano w dzierżawę m.in. Janowi Hochowi i Stenzlowi (Stenclowi). Powstały tu mydlarnie i inne fabryki. W r. 1880 powstała tu fabryka zapałek Teofila Bieńkowskiego.
Grochów VII (późniejszy Witolin) nadano przywilejem z dn. 1 lipca 1789 Feliksowi Szamborskiemu. W r. 1880 w posiadaniu Łempickiego.
Grochów VIII nadano przywilejem z dn. 1 lipca 1789 Grzegorzowi Szamborskiemu. W r. 1880 w posiadaniu Baliszewskiego. Na gruntach tej osady znajdował się lasek, pamiętający bitwę stoczoną na gruntach Grochowa w czasie powstania listopadowego w 1831 r., którego relikty zachowały się pomiędzy ulicą Dobrowoja i aleją Waszyngtona.
Pierwsza bitwa pod Grochowem odbyła się 26 kwietnia 1809 r. Była częścią wojen napoleońskich, polsko-austriacka.
Posiadacze oddzielnych części Grochowa uzyskali je na własność zupełną na mocy carskiego dekretu z dn. 24 czerwca 1870.
W latach 1822-1823 po utwardzeniu (szosowaniu) odcinka traktu moskiewskiego jako szosy brzeskiej w rejonie dzisiejszej ulicy Grochowskiej zaczęli osiedlać się tkacze i przędzalnicy korzystający z surowca (len, konopie siewne, wełna) sprowadzanego ze wschodnich obszarów Królestwa Polskiego i zachodnich prowincji Imperium Rosyjskiego, a miejscowe produkty szybko zyskały dobre opinie.
W 1831 wzdłuż traktu brzeskiego 25 lutego odbyła się największa, podczas powstania listopadowego bitwa, w której uczestniczyły wojska polskie dowodzone przez Józefa Chłopickiego oraz wojska rosyjskie pod dowództwem Iwana Dybicza. Toczyły się tu ciężkie walki na przedpolach Warszawy o opanowanie traktu brzeskiego. W tej bitwie odznaczył się 4 pułk piechoty – tzw. "Czwartacy". Mimo wysiłku Rosjanie nie zdobyli warszawskiej Pragi. Wódz naczelny stał przy Żelaznym Słupie, czyli pomniku szosy brzeskiej, gdzie został zaatakowany przez kirasjerów rosyjskich ("paryskich"), którzy ponieśli tu swoją pierwszą klęskę.
Od początku XIX wieku do lat 60. XX wieku na Grochowie działał największy praski targ koni i bydła, w miejscu, gdzie pod koniec XIX wieku wzniesiono gmach Instytutu Weterynaryjnego, a po likwidacji targowiska założono park. W XIX wieku Grochów i okolica słynne były z piwa typu monachijskiego i portera z browaru wybudowanego w latach 50. przez Szweda Karola Osterloffa, który na części gruntów Gocławka i Grochowa rozwinął też produkcję win, wódek, likierów i octu. W XIX wieku dobrą opinią cieszyły się też wyrabiane na Grochowie świece z fabryk Hocha, Stencla i Maetzego, zapałki Bieńkowskiego, skóry z garbarni braci Jeromimów.
W 1913 r. wybudowano linię kolei jabłonowskiej, przez Grochowską do Karczewa, że stacją Grochów II w rejonie ulicy Wiatracznej oraz zajezdnią obok. W jej warsztatach zbudowano dwa typy wagonów: Grochów i Grochów II.
W 1916 roku Grochów został przyłączony do Warszawy z inicjatywy działaczy grochowskich.Powstał okręg 17. o tej nazwie obejmujący prawie cały teren obecnej dzielnicy Praga-Południe i nastąpił szybki przyrost jego mieszkańców: 1921 - ok. 6 000, 1930 - ok. 13 000, 1938 - ok. 43 200. Do nowych granic miasta poprowadzono wzdłuż ul. Grochowskiej instalacje miejskie, w tym tramwaj, która dotarła do pętli Gocławek (oznaczenie kierunkowe) na Grochowie I (Małym) w 1925 r. Do dziś jeździ tu tramwaj nr 24 Do dziś można też. spotkać pokrywy studzienek telefonicznych z tamtych czasów z napisem Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna. W 1928 r. wybudowano trójkąt do zawracania tramwajów w ulicy Wiatracznej.
Na terenie dawnych manufaktur powstały przy ul. Terespolskiej (obecnie w tym miejscu ul. Chodakowska) niemieckie wojskowe centralne warsztaty samochodowe, co w wolnej Polsce przetłumaczono na Centralne Warsztaty Samochodowe (też początkowo wojskowe). Tu produkowano początkowo np. samochody pancerne na podwoziu samochodu Ford T, potrzebne do obrony przed bolszewikami i słynne samochody CWS Tadeusza Tańskiego. Następnie zakłady zostały przekształcone w Państwową Wytwórnię Samochodów, a następnie weszły w skład koncernu Państwowe Zakłady Inżynierii, gdzie powstała m. in. Fabryka Samochodów Osobowych i Półciężarowych. Państwowe Zakłady Inżynieryjne produkowały samochody i inne pojazdy oraz osprzęt pod marką PZInż.Podjęto tu produkcję samochodów licencyjnych Polski Fiat.
Na ul. Gocławskiej powstałą słynna fabryka sprzętu elektroenergetycznego Kazimierza Szpotańskiego. Przed II wojną światową, dużą rolę na Grochowie odgrywało gospodarstwo ogrodnicze Witolda Zajdla, który pomagał nowo osiadłym mieszkańcom w rozpoczęciu życia na tych ziemiach. W czasie wojny pomagał ludziom z narażeniem własnego życia i życia własnej rodziny. Działał jako społecznik wspierając m.in. księdza Sztukę przy budowie Kościoła Najczystszego Serca Maryi. Pozostałą po nim nazwa lokalna części Grochowa Witolin, związana z urodzinami syna. Inną znaną postacią Grochowa był Teodor Rajchert, którego piekarnia stoi do dziś przy ul. Wiatracznej - w czasie okupacji przechowywał dokumenty cechowe z królewskimi przywilejami z XVI-XVII wieku, a w latach 1942-1943 przekazywał duże ilości chleba bezpłatnie dla organizacji społecznych.
W okresie międzywojennym nazwą Grochów określano okręg 17. (śladem po tym są tabliczki numerowe z nazwą komisariatu XVII, grochowskiego Policji Państwowej obsługującego ten okręg), połączony w 1928 r. wraz z innymi prawobrzeżnymi w powiat grodzki (starostwo) Praga o powierzchni zbliżonej do dzisiejszej Pragi Południe, która to nazwa określała tylko obszar obejmujący część dzisiejszej Pragi Północ (była wtedy mniejsza) do ulic Waszyngtona i Wiatracznej. Są sugestie by zmienić nazwę dzielnicy Praga-Południe na Grochów (równolegle Praga Północ na Praga).
W okręgu 17. Grochów podjęta została budowa dzielnicy Saska Kępa, a także planowano lotnisko komunikacyjne (lepsze niż na Okęciu) na Gocławiu. Było to możliwe w związku z powstaniem Wału Miedzeszyńskiego zabezpieczającego niskie tereny przed wylewami. Ostatecznie lotnisko już przez Niemców było określane jako sportowe i tak pozostało aż do budowy dzielnicy mieszkaniowej Gocław.w 1977 r.
W ramach modernizacji warszawskiego węzła kolejowego w okresie międzywojennym, zbudowano stację techniczną Grochów (nazwa widoczna na wagonach pasażerskich) wraz z zajezdnią pociągów elektrycznych wprowadzonych w związku z początkami elektryfikacji (uruchomiona 15.12.1936 r.). tereny kolejowe stanowią do dziś barierę rozwojową dla miasta (6,5 km). Zbudowano tam tylko dwa przystanki interesujące mieszkańców dzielnicy - Olszynka Grochowska i Gocławek. Dopiero obwodnica śródmiejska pozwoli dojechać na Utratę, Targówek i Bródno.
W latach 1930 zbudowano aleję. Waszyngtona na przedłużeniu mostu Poniatowskiego (Saska Kępa) do skrzyżowania z Grochowską. W momencie wybuchu wojny trwała budowa linii tramwajowej wzdłuż niej. Została ona skończona w 1942 r., jako jedyna inwestycja tego typu w czasie okupacji.
W 1939 r. odcinek obrony Warszawy dowodzony przez pułkownika Sosabowskiego (później generał spadochroniarzy!) nazywał się Grochów. Tu, koło pomnika szosy brzeskiej Niemcy zażądali pierwszy raz kapitulacji Warszawy.
Znaczna rozbudowa Grochowa nastąpiła w 1951, kiedy zaczął się rozbudowywać przemysł. W 1950 przy ul. Mińskiej uruchomiono największą w Polsce drukarnię im. Rewolucji Październikowej - w miejscu zbombardowanej w 1939 r. Fabryki Samochodów Osobowych i Półciężarowych P.Z.Inż.. Na Grochowie powstały też Polskie Zakłady Optyczne, a przy ul. Terespolskiej w 1949 - na tyłach Instytutu Weterynaryjnego SGGW w Warszawie powstały zakłady odzieżowe "Cora" . W miejscu zakładów amunicyjnych "Pocisk" uruchomiono po II wojnie światowej samochodowe warsztaty remontowe, przekształcone w 1951 w Warszawską Fabrykę Motocykli, przeniesionych później do WSK Świdnik. Okres wojny przetrwała Warszawska Fabryka Sprzętu Spawalniczego "Perun", istniejącą do dziś. Należy podkreślić, że powstały m. in, osiedla Grochów I i Grochów II (nieużywane dziś), których nazwy nie miały nic wspólnego z podziałem Poniatowskich.
W latach 1971-74 zbudowano część obwodnicy śródmiejskiej (Trasę Łazienkowską), przedłużając al. Stanów Zjednoczonych na Saskiej Kępie do skrzyżowania z ulic Grochowskiej, Waszyngtona i Wiatracznej, wg profilu przejętego z zaniechanego projektu obwodnicy kolejowej. Obecnie (2018) planowane jest dokończenie tej obwodnicy, która, po przekroczeniu terenów kolejowych ma dotrzeć do Ronda Żaba.
W 1977 przy skrzyżowaniu Grochowskiej z Waszyngtona wzniesiono nowoczesny wtedy budynek handlowo-usługowy Universam Grochów, który skupiał pod jednym dachem różne sklepy i placówki usługowe. Był to pierwszy tego typu obiekt w Polsce. Został on rozebrany w 2016 r. Obecnie firma Universam Grochów funkcjonuje w ramach wybudowanej tu galerii Rondo Wiatraczna.
W roku 2010 świetna orkiestra miasta Warszawy Sinfonia Varsovia otrzymała jako swoją siedzibę zespół dawnego Instytutu Weterynaryjnego. Planowana jest budowa sali koncertowej rewitalizacja zespołu.
Nazwa ludowa Rondo Wiatraczna, powstała z braku nazwy oficjalnej placu, została zatwierdzona dopiero przy tworzeniu Miejskiego Systemu Informacji. Plac, podobny do pl. Narutowicza, nie jest rondem, bo jest półokrągły.
Szczególną niewłaściwością wynikającą z błędów MSI i nazewnictwa urzędowego jest to, że słynny Dworek Grochowski, czyli historyczny Grochów I (Mały) znalazł się na Pradze i Gocławku.
Ważne obiekty[]
Na terenie Grochowa znajdują się cztery obiekty wpisane na listę Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Są to:
- Dworek Grochowski przy Kwatery Głównej (adres ul. Grochowska)
- Pomnik Budowy Szosy Brzeskiej przy ul. Grochowskiej
- Gmach zakładu wychowawczego braci Albertynów, ul. Grochowska 194/196
- Instytut Weterynarii, ul. Grochowska 272
W granicach obszaru znajdują się trzy świątynie:
- kościół Najczystszego Serca Maryi Panny, ul. Chłopickiego 2
- kościół Matki Bożej Królowej Polskich Męczenników, al. Stanów Zjednoczonych 55
- kościół Nawrócenia św. Pawła Apostoła, ul. Kobielska 10
Ochronę zdrowia zapewniają dwa szpitale:
- Centralny Szpital Kliniczny Ministerstwa Obrony Narodowej, ul. Szaserów 128
- Szpital Grochowski, ul. Grenadierów 51/59
Na terenie Grochowa znajduje się również wiele zakładów – najważniejsze przedsiębiorstwa to: Polskie Zakłady Optyczne oraz Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Warszawa II. Na Grochowie budowanych jest coraz więcej biurowców, takich jak Blue Point przy alei Stanów Zjednoczonych.
Komunikacja[]
Przez Grochów przebiegają ważne arterie, takie jak ulica Ostrobramska, aleja Stanów Zjednoczonych, ulica Grochowska i aleja Waszyngtona. Sercem komunikacyjnym Grochowa jest rondo Wiatraczna, gdzie krzyżują się trzy szlaki komunikacyjne: aleja Stanów Zjednoczonych, ulica Grochowska i aleja Waszyngtona. Znajdują się tam również pętle: autobusowa i tramwajowa.
Tereny Grochowa są dobrze skomunikowane, niemal do każdej dzielnicy miasta można dojechać stąd bezpośrednio autobusem, tramwajem lub pociągiem. W przyszłości przez Grochów ma przebiegać południowa odnoga II linii metra.
Galeria[]
Linki zewnętrzne[]
Grochów - Portal społecznościowo-informacyjny Grochowa i Pragi Południe
Przypisy[]
Obszary Pragi Południe wg Miejskiego Systemu Informacji |
Gocław • Gocławek • Grochów • Kamionek • Olszynka Grochowska • Saska Kępa |