Historia w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej

Historia Warszawy

do XV wieku w XVI wieku w XVII wieku w XVIII wieku w XIX wieku w XX wieku w XXI wieku

Warszawa w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej – podczas II wojny światowej poniosło śmierć ponad 6 milionów obywateli polskich – zginął co szósty mieszkaniec drugiej Rzeczypospolitej. Straty materialne obliczono na 38% wartości majątku narodowego. W 1947 roku Sejm wybrał Bolesława Bieruta na prezydenta Polski i uchwalił tzw. Małą Konstytucję, zaś rok później dwie partie: PPS i PPR utworzyły Polską Zjednoczoną Partie Robotniczą. W latach 1948-1956 trwał w Polsce okres stalinizmu – zaprogramowano system polityczny, gospodarczy i naukowy na wzór radziecki. Gdy w 1956 roku rozpoczęła się odwilż, reżim zaczął stopniowo topnieć, aż uległ robotniczym strajkom w latach 80-tych i dokonał żywota w 1989 roku.

"Cały naród buduje swoją stolicę..."[]

Powracający z pożogi wojennej warszawiacy zastali swoje miasto w fatalnym stanie, w styczniu 1945 roku teren miasta zalegało ok. 20 milionów metrów gruzu i ruin. Saperzy polscy i radzieccy wydobyli w pierwszych miesiącach po wyzwoleniu z ruin zburzonego miasta ponad 98 tysięcy min i pocisków, rozminowali ponad 1 000 budynków, wojna pochłonęła ok. 800 tysięcy zabitych, a zniszczenia wyniosły 85% infrastruktury miejskiej.

17 stycznia 1945 roku o godzinie 10:00 nad ruinami Dworca Głównego załopotał biało-czerwony sztandar. W lutym 1945 roku dekretem Krajowej Rady Narodowej powołano Biuro Odbudowy Stolicy, na czele którego stanął inż. arch. Roman Piotrowski. Powstają pierwsze koncepcyjne plany odbudowy Warszawy. W myśl tych planów wytyczona przez pola ruin kilka głównych arterii komunikacyjnych, stanowiących dziś szkielet układu komunikacyjnego i przestrzennego miasta.

W 1947 roku rozpoczyna się realizacja pierwszego w Polsce Ludowej wieloletniego planu gospodarczego – zaczynają powstawać całkiem nowo budowane osiedla. W 1949 roku zostaje oddana do użytku pierwsza wielka inwestycja – Trasa W-Z. Na warszawskim rynku budowlanym występują od 1947 roku niemal wyłącznie państwowe i spółdzielcze przedsiębiorstwa budowlane.

W Odbudowę miasta angażują się wszyscy: młodzież, inteligenci, robotnicy i chłopi – władza propaguje hasło: "Cały naród buduje swoją stolicę...", które niebawem zostaje umieszczone na budynku Domu Międzynarodowego Klubu Prasy i Książki przy ul. Nowy Świat (obok EMPiK Megastore). Warszawiacy dali miastu w zorganizowanych i rejestrowanych pracach społecznych ponad 20 milionów godzin pracy. Z rozbiórki poniemieckich budynków w miastach Ziem Odzyskanych pozyskano natomiast cegłę, dzięki której możliwa była odbudowa Stolicy.

Nowa socjalistyczna Warszawa[]

Od początku wyzwolenia Warszawy, stolica staje się wielkim placem budowy. W roku 1951 roku rozszerzono granice administracyjne miasta.

Główne inwestycje powojennego miasta[]

Palac Kultury i Nauki — Pałac Kultury i Nauki

Pałac Kultury i Nauki (plac Defilad)
Trasa Łazienkowska
Trasa Toruńska
Trasa W-Z
Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa
Dom Partii (Aleje Jerozolimskie)
Stadion Dziesięciolecia (al. Waszyngtona)
Dworzec Centralny (Aleje Jerozolimskie)
Intraco II (ul. Chałubińskiego)
Intraco (ul. Stawki)
Elektrociepłownia "Żerań" (ul. Modlińska)
Fabryka Samochodów Osobowych (ul. Stalingradzka)
Huta Warszawa
Trasa Starzyńskiego
Zachodnia Dzielnica Zaopatrzeniowa
Wisłostrada

Rozwój gospodarki mieszkaniowej[]

Tablica milionowe mieszkanie spoldzielcze Marsylska 3 — Tablica na ulicy Marsylskiej 3 upamiętniająca milionowe mieszkanie spółdzielcze wybudowane w Polsce Ludowej

W 1948 roku Ministerstwo Odbudowy erygowało Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR). Była to instytucja państwowa, spełniająca rolę inwestora. ZOR budował całe osiedla, całe jednostki urbanistyczne. Miał on obowiązek budowy równocześnie z mieszkaniami, takich osiedlowych urządzeń usługowych jak szkoły, sklepy, kotłownie, sieć ulic osiedlowych itd. ZOR w 1954 roku rozdzielił się na na terenowe Dyrekcje Budowy Osiedli Robotniczych (DBOR). Osiedla i zespoły zabudowy, powstające w końcu lat 40. i w latach 50. budowane był w stylu socrealistycznym, bądź też eklektycznym – z elementami neoklasycznymi. Były to między innymi:

W 1957 roku zbudowano w Warszawie pierwsze osiedla w technologii prefabrykowanych wielkich płyt. Przez następne 30 lat była to dominująca technologia budownictwa mieszkaniowego

W końcu 1960 roku struktura mieszkań w Warszawie układała się następująco:

mieszkania 1-izbowe: 25,9%
mieszkania 2-izbowe: 36,7%
mieszkania 3-izbowe: 27,2%
mieszkania 4-izbowe: 8,3%
mieszkania 5-izbowe i większe: 2,5%

W 1966 roku 85% mieszkań było wyposażone w wodociągi i kanalizację, ponad 62% w centralne ogrzewanie (w 1939 roku – 7%). Najwyższe zagęszczenie – 2,0 osoby na izbę – występowało w dzielnicach o starej zabudowie, najniższe – około 1,4 osoby na izbę – w nowych osiedlach. W latach 1961-1965 największymi budowanymi osiedlami były (liczba mieszkańców w tys.):

W latach 60. większość nowych osiedli powstawało na terenach uprzednio posiadających uzbrojenie w media, a rozbudowa miasta następowała do wewnątrz – dogęszczano dzielnice centralne. Było to działanie celowe, wpisujące się w gomułkowski ascetyzm – unikano konieczności inwestycji w nowe sieci mediów. Prawdziwy "boom" budowlany nastąpił w latach 70. dzięki uwolnieniu nowych terenów oraz rozbudowie mediów i sieci komunikacyjnej. Powstały wielkie peryferyjne "osiedla-sypialnie", będące zapleczami dla wielkiego przemysłu w Warszawie:

Bródno
osiedle Lazurowa
osiedle Górczewska
Jelonki
Ursynów-Natolin
Służewiec
Stegny
Piaski
Chomiczówka

Marzec 1968[]

Liberty Corner zachowany portal z gmachu cenzury — Zachowany portal ze zburzonego gmachu cenzury w biurowcu Liberty Corner

W 1967 roku Izrael rozgromił wojska sąsiednich państw arabskich po tym, jak został przez nie zaatakowany. Ponieważ ZSRR popierał Arabów, Polska zerwała stosunki dyplomatyczne z Izraelem. W PRL rozpoczęła się walka z syjonizmem, która niestety w wydaniu biurokracji stalinowskiej oznaczała oznaczała szykanowanie osób pochodzenia żydowskiego. W czerwcu 1967 roku Gomułka nazwał działaczy politycznych popierających Izrael "syjonistyczną piątą kolumną". Pretekstem do kolejnej nagonki stała się sprawa "Dziadów" i studenckie protesty w marcu 1968 roku.

W listopadzie 1967 roku na scenie Teatru Narodowego w Warszawie odbyła się premiera "Dziadów" Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Władze uznały sztukę za antyradziecką i kazały zdjąć ją z afisza. Po ostatnim przedstawieniu, 30 stycznia 1968 roku, publiczność pomaszerowała z kwiatami pod pomnik wieszcza. Tam demonstracje rozpędziła pałkami milicja.

Dwaj studenci (m.in. Adam Michnik) opisali przebieg zajść francuskiemu dziennikarzowi. To wystarczyło, aby zostali bezprawnie wyrzuceni z uczelni. W obronie kolegów zorganizowali wiec protestacyjny na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego, który został brutalnie spacyfikowany przez oddziały ZOMO. W następnych dniach na wielu uczelniach wybuchły strajki okupacyjne.

Osoby pochodzenia żydowskiego zwalniano z uczelni, zakładów pracy i urzędów. Z PZPR wykluczono ponad 8 tysięcy członków; stanowiska straciło 14 ministrów i wiceministrów. Polskę opuściło 20 tysięcy osób.

Dekada Gierka[]

W grudniu 1970 roku władze ogłosiły podwyżki cen. 14 grudnia wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej, który szybko ogarnął inne zakłady pracy Wybrzeża. Przeciwko robotnikom użyto wojska; w zajściach na Wybrzeżu od 14 grudnia do 17 grudnia zginęło co najmniej 45 osób. Po wydarzeniach grudniowych Gomułka został zmuszony do ustąpienia z funkcji I sekretarza KC PZPR. Jego następcą został Edward Gierek.

Gierek różnił się od Władysława Gomułki. Sprawiał wrażenie światowca i osoby wykształconej. Edward Gierek zapoczątkował odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, podniósł stopę życiową: poprawiło się zaopatrzenie, zakupiono licencję na coca-colę oraz fiata 126p (malucha). Władze ogłosiły program budowy "drugiej Polski" – oczywiście socjalistycznej. Gierek zamierzał rozwijając przemysł i wydatnie poprawić warunki życiowe ludności. By zdobyć środki na oba cele, pożyczał pieniądze od zachodnich banków i rządów. Gierkowskie towary były marnej jakości i z trudem zdobywały nabywców za granicą. W 1975r. państwo stanęło w pułapce kredytowej: było zadłużone na 8 miliardów dolarów i nie miało pieniędzy na spłatę zobowiązań. Fakt ten utrzymywano w tajemnicy przed społeczeństwem. Płace wzrosły, ale dostępność towarów spadła, co spowodowało hiperinflację.

W czerwcu 1976 roku premier Piotr Jaroszewicz zapowiedział podwyżkę cen żywności (mięso i wędliny +69%). W kilkudziesięciu fabrykach całego kraju wybuchły strajki. W Ursusie, Radomiu i Płocku doszło do starć ulicznych z milicją. Gierek odwołał zapowiedziane podwyżki. We wrześniu 1976 roku kilkunastu wybitnych intelektualistów utworzyło w obronie robotników: Komitet Obrony Robotników – w skórce KOR.

Inwestycje w latach 70.[]

Przyśpieszenie gospodarcze i rozwojowe Polski w dekadzie rządów Gierka, w dużej mierze finansowane kredytami zagranicznymi,przełożyło się na szereg dużych inwestycji które zmieniały oblicze miasta. Warszawa na początku lat 70. była miastem szarym,częściowo przebudowanym,infrastruktura nie była rozbudowywana poza istniejące ramy. Sporym problemem było duże zapotrzebowanie na nowe mieszkania, powodowane tym iż pokolenie powojennego wyżu demogaficznego wchodziło w dorosłe życie i "wyprowadzało się" od swych rodziców. Istotnym czynnikiem był też napływ ludności do miasta ,do pracy w dużych zakładach przemysłowych.

Kolejnym problemem była średnio rozwinięta sieć ulic i arterii, wiele ulic wymagało poszerzenia, reorganizacji. Konieczna była też rozbudowa infrastruktury miejskiej na tereny będące do tej pory przedmieściami.

Papieskie pielgrzymki[]

Jesienią 1978 roku zebrało się w Watykanie konklawe. Po kilku dniach obrad, 16 października 1978 roku, przedstawiciel kardynałów obwieścił z balkonu Bazyliki św. Piotra: "Habemus papam! Carolum Cardinalem Wojtyla!". Liczne środowiska w Polsce ogarnęła nieopisana radość: arcybiskup Krakowa, Karol Wojtyła, został wybrany na biskupa Rzymu i przyjął imię Jana Pawła II. Kościół w Polsce zyskał potężnego obrońcę. Ojciec Święty kilkakrotnie odwiedził nasze miasto:

2 czerwca 1979 – I pielgrzymka do Polski
16 i 17 czerwca 1983 – II pielgrzymka do Polski
8 czerwca 1987 – III pielgrzymka do Polski
1 czerwca 1991 – IV pielgrzymka do Polski
10 i 11 czerwca 1999 – VII pielgrzymka do Polski

Stan wojenny[]

W sierpniu 1980 roku wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej, a potem w innych zakładach pracy kraju. 31 sierpnia strajkujący podpisali porozumienie z rządem w Gdańsku. Władze zgodziły się na utworzenie wolnych związków zawodowych i inne postulaty robotników. W listopadzie 1980 roku zarejestrowano Niezależny Związek Zawodowy "Solidarność". W 1981 roku liczył on około 10 milionów członków; kierował nim Lech Wałęsa.

13 grudnia 1981 roku generał Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny. Zawieszono działalność organizacji społecznych i zawodowych, ograniczono swobody obywatelskie oraz internowano kilka tysięcy osób. Podziemna "Solidarność" rozwinęła nielegalną działalność wydawniczą i organizowała różne formy protestu. Wsparcia przeciwnikom stanu wojennego udzielał Kościół.

Ku Trzeciej Rzeczypospolitej[]

Od lutego do kwietnia 1989 roku trwały w Warszawie rozmowy "okrągłego stołu" między rządem, a antykomunistyczną opozycją. W ich wyniku zgodzono się na ponowną rejestrację "Solidarności", utworzenie Senatu, powołanie prezydenta PRL oraz częściowo wolne wybory. W wyborach do Sejmu i Senatu 4 czerwca 1989 roku opozycja odniosła zdecydowane zwycięstwo. W lipcu prezydentem państwa został Wojciech Jaruzelski, a w sierpniu premierem Tadeusz Mazowiecki. W grudniu Sejm zmienił nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska.

Życie w socjalistycznym mieście[]

Życie kulturalne miasta[]

Od pierwszych lat powojennych szczególnie intensywnie odbudowywano zniszczone kina i teatry, a równolegle uruchomiano nowe sceny.

Kina (wybrane)[]

Kino Atlantic (ul. Chmielna)
Kino Polonia (ul. Marszałkowska)
Kino Syrena (ul. Inżynierska)
Kino Albatros (ul. Stalingradzka)
Kino Czyn (ul. Świerczewskiego w Rembertowie)
Kino 1 Maja (ul. Podskarbińska)
Kino W-Z (ul. Leszno)
Kino Szpak (ul. Bysławska)
Kino Wisła (plac Komuny Paryskiej)
Kino Krótkich Filmów "Non-stop" (ul. Rutkowskiego)
Kino Kongresowe (Pałac Kultury i Nauki)
Kino Moskwa (ul. Puławska)
Kino Muranów (al. Nowotki)
Kino Luna (ul. Marszałkowska)
Kino Stolica (ul. Narbutta)
Kino Śląsk (ul. Wspólna)
Kino Z.M "Ursus" (ul. Traktorzystów)

Parki i lasy miejskie[]

Ogród Saski
Łazienki Królewskie
Centralny Park Kultury
Park Skaryszewski
Park Praski
Ogród Zoologiczny
Park na Szczęśliwicach
Park na stokach Cytadeli
Park Wilanowski
Park Babicki

Prezydenci Warszawy[]

Marian Spychalski (18 września 1944 – marzec 1945)
Stanisław Tołwiński (5 marca 1945 – 23 maja 1950)
Jerzy Albrecht (23 maja 1950 – 14 maja 1956)
Janusz Zarzycki (14 maja 1956 – 17 grudnia 1956)
Zygmunt Dworakowski (17 grudnia 1956 – 5 maja 1960)
Janusz Zarzycki (5 maja 1960 – 29 grudnia 1967)
Jerzy Majewski (29 grudnia 1967 – 9 grudnia 1973)
Jerzy Majewski (13 grudnia 1973 – 18 lutego 1982)
Mieczysław Dębicki (18 lutego 1982 – 5 grudnia 1986)
Jerzy Bolesławski (5 grudnia 1986 – 30 stycznia 1990)

W latach 1950-1973 władzę w Warszawie sprawowali przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.

Handel w stolicy[]

W projektach odbudowy Warszawy przewidywano trzystopniowy układ sieci handlowej:

małe ośrodki handlowe (3-4 sklepy), obsługujące jednostki sąsiedzkie na osiedlach (do 5 tys. mieszkańców)
dzielnicowe ośrodki handlowe (np. Spółdzielczy Dom Handlowy "Uniwersam")
centralny handlowy ośrodek miejski (Domy Towarowe "Centrum")

Mimo nacjonalizacji handlu i usług w epoce stalinowskiej, przetrwało wiele małych sklepików, warsztacików, które, często w chałupniczych warunkach, zaspokajały zapotrzebowanie, któremu nie mógł sprostać przemysł nastawiony na produkcje ciężką. Wiele z nich działało na terenach tzw. Dzikiego Zachodu, Śródmieścia, Woli. W latach PRL-u, z powodu niedoboru towarów na rynku, bardzo często zaopatrywano się na bazarach i targowiskach. Przykładami mogą być funkcjonująca do lat 70. giełda samochodowa na Dzikiej, targowisko na Polnej czy Bazar Różyckiego.

Warszawikia