Linia średnicowa

Wiadukt linii średnicowej nad ul. Targową

Wiadukt linii średnicowej nad ul. Kruczkowskiego

Linia średnicowa w kierunku zachodnim, widziana z wiaduktu w ciągu ulicy Towarowej.

Linia średnicowa – projektowana już w XIX wieku, linia centralna dla połączenia czołowych dworców na obu brzegach Wisły.

Historia

Projekt

Pierwsza koncepcja budowy linii, która miałaby połączyć dworce po obu stronach Wisły pojawiła się już w 1884 roku. Przez kolejne lata znaczenie Warszawy jako ważnej twierdzy rosyjskiej malało, toteż plany budowy linii odłożono na nieznaną przyszłość.

Ponadto, w czasie projektowania linii, występowała różnica szerokości torów (szerokość normalna i szerokość rosyjska). Połączenie najpierw uliczną koleją konną (początek tramwaju), a następnie linią obwodową przy Cytadeli okazało się niedostateczne.

Bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości, jako jedną z pierwszych, uchwalono ustawę o modernizacji Warszawskiego Węzła Kolejowego. Cały projekt zatwierdzono w 1921 roku. Ostatecznie, budowę linii rozpoczęto w 1924 roku. Uroczyste otwarcie tunelu średnicowego nastąpiło dnia 2 września 1933 roku. Dnia 15 grudnia 1936 roku, po zakończeniu elektryfikacji Warszawskiego Węzła Kolejowego, tunelem przejechał pierwszy pociąg elektryczny.

Zakres prac

Nowa linia wymagała przebudowy dotychczas funkcjonujących dworców, a także budowy nowych:

• Dotychczasowy Dworzec Główny (dawny Wiedeński) został zamknięty dla ruchu kolejowego, gdyż jako czołowy nie mógł spełniać swojej roli. Rozebrano wtedy jego część zachodnią, która znajdowała się na drodze budowanego tunelu pod alejami Jerozolimskimi. W jego miejsce, zbudowano nowy dworzec, już w tunelu, oraz rozpoczęto budowę nadziemnego budynku dworca, którego nigdy nie ukończono - na jego resztkach, po wojnie, zbudowano aglomeracyjną stację Warszawa Śródmieście.
• Dworzec Wschodni (dawny Terespolski), który również przestał być czołowy, musiał zostać przeniesiony do tyłu (w obecną lokalizację). Ponadto, nowy Dworzec Wschodni "skupił w sobie" wszystkie linie kolejowe przychodzące ze wschodu do Warszawy (oprócz linii wileńskiej).

• Dworce Wschodni i Główny połączono tunelem, mostem oraz nasypem, m. in. przez niskie tereny Saskiej Kępy oraz Skaryszewa.
• Na zachodzie Warszawy, wybudowano nowy dworzec - Dworzec Zachodni, którego zadaniem było zbieranie wszystkich linii kolejowych, które przychodziły do miasta od zachodu.

• Między Dworcami Głównym, a Zachodnim linię sprowadzono do wykopu, ułatwiając jednocześnie ruch na ulicach poprzecznych, czego domagało się miasto.

Uruchomienie linii oraz okres wojenny

Oficjalne otwarcie pierwszej nitki (dwa tory) nastąpiło dnia 2 września 1933 roku. Na linii kursowały pociągi, pomimo że Dworzec Główny funkcjonował w stanie nieukończonym.

W trakcie wojny, linia kolejowa była celem wielu walk. Cała linia wraz z Dworcem Głównym została całkowicie zniszczona po powstaniu warszawskim - wysadzono most średnicowy, tunel w ciągu alei Jerozolimskich, Dworzec Główny oraz wszystkie wiadukty i nasypy na Powiślu. W czasie wojny, Dworzec Zachodni był wykorzystywany do załadunku warszawian wywożonych z opróżnianego miasta do obozu przejściowego w Pruszkowie.

Okres powojenny oraz PRL-u

Po wojnie, podjęto w trybie „partyzanckim” decyzję jednoczesnego z odbudową dokończenia linii. Nawę dalekobieżną tunelu ukończono w 1948 roku. Następnie odbudowano most oraz nasypy na Powiślu. 

Ponowne otwarcie kolei średnicowej odbyło się dnia 23 czerwca 1949 roku. Ruch lokalny odbywał się po linii północnej, przez prowizoryczny przystanek Warszawa Śródmieście zbudowany na miejscu przyszłego dworca centralnego. Natomiast ruch dalekobieżny odbywał się z prowizorycznego Dworca Głównego, który stworzono na terenie stacji towarowej przy ulicy Towarowej i placu Zawiszy.

Wykorzystując resztki wysadzonego przez Niemców po powstaniu warszawskim, nigdy nie ukończonego Dworca Głównego IV, zbudowano podziemny przystanek Warszawa Śródmieście oraz przystanki pośrednie – Ochota, Powiśle oraz Stadion, co było zgodne z projektem z 1904 roku. Tak przygotowaną, zgodnie z planami, do ruchu lokalnego nitkę południową przekazano w roku 1963.

W tym czasie, prowizoryczny przystanek pomiędzy ulicami Emilii Plater oraz Jana Pawła II nazwano Warszawa Centralna. Przejął on część ruchu dalekobieżnego z Dworca Głównego III przy Towarowej. Przystanek ten, wraz z barakami zejściowymi, został rozebrany po przejęciu ruchu przez wybudowany w 1975 roku dworzec Warszawa Centralna, który ostatecznie przejął ruch z prowizorycznego dworca przy Towarowej.

SKM, a linia średnicowa

Linia średnicowa spowodowała wyjątkowo korzystne dla ruchu aglomeracyjnego ukształtowanie węzła. Tworzenie systemu szybkiej kolei miejskiej od 2005 roku jest możliwe dzięki tej linii, przez którą przebiegały dwie pierwsze trasy – S1 oraz S2. Obecnie, tory lokalne istnieją na odcinku Warszawa Gocławek - Pruszków.

Plany na przyszłość

Na linii średnicowej planowane są prace remontowe i modernizacyjne. Mają one na celu zwiększenie efektywności linii m.in. poprzez likwidację ograniczeń prędkości, poprawę bezpieczeństwa ruchu i komfortu podróży, przystosowanie peronów i przejść do korzystania przez osoby niepełnosprawne, dostosowanie układu torowego do nowoczesnego taboru (np. z wychylnymi pudłami wagonów), poprawę bezpieczeństwa przeciwpożarowego, zmniejszenie korozji szyn i wytłumienie drgań w tunelu średnicowym.

Remont linii przesunięto na lata 2020–2024.

Nazwa linii

Nazwa „średnicowa” pochodzi od średnicy figury, jaką jest miasto na mapie.

Linię średnicową tworzą następujące linie kolejowe:

• część dalekobieżna:
  • linia kolejowa nr 2
• część podmiejska:
  • linia kolejowa nr 448

Stacje i przystanki na linii średnicowej

Część dalekobieżna

Warszawa Zachodnia
Warszawa Centralna
Warszawa Wschodnia

Część podmiejska

Warszawa Zachodnia
Warszawa Ochota
Warszawa Śródmieście
Warszawa Powiśle
Warszawa Stadion
Warszawa Wschodnia

Zobacz też:

• Most Średnicowy
• Tunel średnicowy