Marian Spychalski ps. Marek, Orka (ur. 6 grudnia 1906 w Łodzi; zm. 7 czerwca 1980 w Warszawie) – inżynier architekt, prezydent Warszawy w latach 1944-1945, działacz partyjny i państwowy w okresie PRL.
Działalność na polu architektury[]
W 1931 roku ukończył z wyróżnieniem Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Jeszcze w trakcie studiów, w 1929 roku, otrzymał II nagrodę za projekt pt. Tanie mieszkania robotnicze. Pierwszą pracę podjął w pracowni architektonicznej prof. Czesława Przybylskiego. W latach 1933–35 pracował w Poznaniu, w tamtejszym Wydziale Planowania Zabudowy Miasta. Od czerwca 1935 do września 1939 roku pracował w Warszawie dla Magistratu, gdzie od połowy 1936 był kierownikiem Pracowni Planu Ogólnego Wydziału Planowania m.st. Warszawy. Jego pierwszym zadaniem było stworzenie nowego planu przebudowy Warszawy (plan otrzymał w 1937 roku na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu nagrodę Grand Prix), zaprojektował m.in. korty na Legii, trasę szybkiego ruchu wschód-zachód, zrealizowaną prawie 40 lat później jako Trasa Łazienkowska, a także (niezrealizowane) muzeum historii naturalnej, które miało zebrać w jednym miejscu zbiory gromadzone przez polskie instytucje naukowo-akademickie od przełomu XVIII i XIX w. Aktywnie przeciwdziałał zabudowie Pola Mokotowskiego i był przeciwnikiem budowy Świątyni Opatrzności Bożej. W czasie okupacji nielegalnie kontynuował prace projektowe przyszłej rozbudowy Warszawy z uwzględnieniem zniszczeń w trakcie wrześniowego oblężenia, następnie współpracował z Pracownią Architektoniczno-Urbanistyczną Stanisława Tołwińskiego.
Był również autorem wielu projektów urbanistycznych i architektonicznych realizowanych w innych miastach – Poznaniu, Katowicach i Gdyni.
W 1944 roku intensywnie działał przeciwko planom przeniesienia stolicy do Lublina czy Łodzi i pozostawienia Warszawy w stanie ruin, w 1945 roku nadzorował tworzenie Biura Odbudowy Stolicy, na dyrektora Biura powołał Jana Zachwatowicza.
Był przeciwnikiem budowy osiedla Za Żelazną Bramą, uważając że zniszczy ono Oś Saską i zdominuje Ogród Saski. Jedyne, co udało mu się osiągnąć, to zmiana projektu osiedla (dwa budynki, które zasłoniłyby całkowicie oś, zostały wybudowane w innym miejscu) i obrócenie Pałacu Lubomirskich, który w ten sposób zamyka kompozycję osi.
Działalność inna[]
Był aktywnym członkiem KPP, następnie PPR.
W latach 1943–1952 poseł do Krajowej Rady Narodowej i poseł na Sejm Ustawodawczy. W 1949 oskarżony o tzw. „odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne”[1], w maju 1950 aresztowany (pomimo immunitetu, którego został pozbawiony dopiero w październiku 1951), zwolniony z aresztu bez procesu w maju 1956. W latach 1957–1972 poseł na Sejm PRL od II do V kadencji, członek KC PZPR, przewodniczący Rady Głównej SFOS, prezydent Warszawy (1944–1945), członek honorowy PTTK (od 15 maja 1965 roku), przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1968–1971) i przewodniczący Rady Państwa PRL (1968–1970), szef Sztabu Głównego Gwardii Ludowej (1942), szef Sztabu Głównego Ludowego Wojska Polskiego (1944), szef Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego (1956), Minister Obrony Narodowej PRL (1957–1968, miał być odwołany z funkcji ministra, gdyż w podległym mu Ludowym Wojsku Polskim miało być zbyt dużo wojskowych narodowości żydowskiej, a wg innego źródła na polecenie Moskwy, która widziała na tym stanowisku gen. Jaruzelskiego jako bardziej zaufanego[2]). Marszałek Polski (od 7 października 1963), był ostatnią osobą, której nadano ten stopień.
Źródła[]
- Marian Spychalski, Warszawa Architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy, Bellona 2015, ISBN 978-83-11-13416-4
Inne informacje[]
- Starszy brat Mariana, Józef, był zawodowym wojskowym (pułkownik piechoty), w czasie oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 dowodził Batalionem Stołecznym broniącym zachodni odcinek Warszawy (Wola, Koło, Powązki), walczył w AK, komendant Okręgu Krakowskiego AK. Mimo różnic ideologicznych bracia utrzymywali bliskie kontakty.
- W okresie międzywojennym Spychalski nie krył swoich komunistycznych poglądów, co nie przeszkadzało mu w karierze. On sam w okresie PRL współpracował z architektami, którzy m.in. w czasie wojny walczyli w AK. Z drugiej strony Spychalski wspomina ze zdumieniem, że idee projektowania miasta z uwzględnieniem interesów osobistych i społecznych wszystkich mieszkańców miasta podzielali jego koledzy architekci o przekonaniach konserwatywnych, a nawet „reakcyjnych”[3], podobnie w trakcie pobytu w Holandii dla zapoznania się z metodami planowania rozwoju wielkich miast był zdumiony tym, że w kraju o ustroju innym niż komunistyczny rozwój miasta może następować harmonijnie i z poszanowaniem interesów całej ludności; podobne wrażenie odniósł po wizycie w Sztokholmie.
Przypisy
- ↑ Odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne – termin-wytrych w ramach komunistycznej nowomowy, formalnie miał oznaczać nie dość gorliwe zaangażowanie w budowę komunizmu, brak dostatecznego poparcia idei internacjonalizmu (rozumianego jako hegemonia Sowietów i wszystkiego, co sowieckie, w tym – w latach trzydziestych do wczesnych pięćdziesiątych – kult Stalina) i „zdradę ideałów klasy robotniczej”, w praktyce używany dla celów czystek politycznych.
- ↑ Ten Żyd kogo Partia wskaże (rzecz o początkach kariery tow. gen. LWP Wojciecha Jaruzelskiego), Antoni Zambrowski, Bibuła, 12.03.2010
- ↑ Reakcjonizm – w nowomowie komunistycznej określano tak każdy pogląd, który nie był dość prokomunistyczny, prosowiecki i (w latach trzydziestych do wczesnych pięćdziesiątych) prostalinowski.