Muzeum Kolejnictwa

Muzeum Kolejnictwa – historyczne muzeum poświęcone historii kolei w Polsce. Umieszczone było w budynku dawnego dworca kolejowego Warszawa Główna przy pl. Zawiszy między ul. Towarową a Al. Jerozolimskimi. Obecnie jest częścią Stacji Muzeum.

Historia

W 1928 roku miały miejsce Targi Wschodnie we Lwowie. Obecne na nich było m.in. Ministerstwo Komunikacji, które w swoim pawilonie zaprezentowało m.in. pamiątki związane z historią kolei na ziemiach polskich. Podobną, lecz znacznie obszerniejszą ekspozycję ministerstwo zaprezentowało rok później na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu, a następnie na Międzynarodowej Wystawie Komunikacji i Turystyki w 1930 roku w tym samym mieście. Prezentacje te spotkały się z dużym zainteresowaniem odwiedzających. Ówczesny Minister Komunikacji Paweł Romocki podjął decyzję o utworzeniu placówki dokumentującej historię polskich kolei. Eksponaty tymczasowo ulokowano w dwóch salach Dworca Wiedeńskiego. Ministrowi Romockiemu udało się pozyskać budynek przy ul. Nowy Zjazd, w którym dawniej mieściła się łaźnia, a 13 grudnia 1931 roku uroczyście otwarto Muzeum Kolejnictwa. Na powierzchni ok. 900 m² eksponowano liczne, często bezcenne i unikatowe eksponaty, w tym ukaz cara Aleksandra II w sprawie budowy Drogi Żelaznej Warszawsko-Terespolskiej, pierwszy bilet kolejowy wystawiony na Drodze Żelaznej Warszawsko-Kaliskiej i rozkład jazdy Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej z 1845 r. W 1938 roku muzeum zostało formalnie przekształcone w Muzeum Komunikacji.

Latem 1940 roku zbiory musiały zostać przeniesione – najpierw zostały ulokowane w budynku przy ul. Targowej 74, a następnie na terenie Dworca Wileńskiego, gdzie uległy zniszczeniu w wyniku bombardowania przez sowieckie bombowce, przeprowadzonego w 1943 roku.

Po zakończeniu II wojny światowej próbowano reaktywować muzeum. Udało się pozyskać pewną ilość eksponatów, ale z braku funduszy i odpowiednich pomieszczeń próba reaktywacji nie powiodła się. Zebrane eksponaty umieszczono w nieczynnej parowozowni w Pilawie oraz w Centralnym Ośrodku Badania i Rozwoju Transportu Kolejowego w Bytomiu w oczekiwaniu na lepsze czasy.

W latach 1972–1975 wybudowany został nowoczesny Dworzec Centralny. Po oddaniu dworca do użytku tymczasowy Dworzec Główny miał przestać być używany do celów komunikacji, zdecydowano więc o oddaniu go na potrzeby reaktywowanego muzeum. 11 września 1973 r. w poczekalni pasażerskiej wciąż funkcjonującego Dworca Głównego reaktywowane Muzeum Kolejnictwa zorganizowało pierwszą wystawę pt. „Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska i Koleje Dziś”.

W miarę wyłączania Dworca Głównego z eksploatacji Muzeum mogło przejmować kolejno nowe pomieszczenia.

W 1986 roku Muzeum przejęło likwidowaną kolejkę wąskotorową w Sochaczewie, kursującą na terenie Puszczy Kampinoskiej. Utworzony został skansen i organizowane są przejazdy turystyczne.

Do końca 1994 roku muzeum było własnością PKP. Od 1 stycznia 1995 roku podlegało bezpośrednio Ministerstwu Transportu i Gospodarki Morskiej, a od 1 stycznia 1999 roku podlega Samorządowi Województwa Mazowieckiego. Sam budynek i teren dworca nie jest własnością muzeum – prawo użytkowania wieczystego ma PKP. Od około 2004 roku PKP czyniły starania, by sprzedać teren, na którym znajduje się muzeum. W 2009 roku wygasła umowa najmu budynku i terenu, od tego czasu muzeum znajduje się tam bezumownie. W kwietniu 2013 roku PKP uzyskały korzystny dla siebie wyrok sądowy ws. wydania obiektu – muzeum musi opuścić zajmowany teren.

21 października 2014 roku Marszałek Województwa Mazowieckiego i przedstawiciel zarządu PKP SA podpisali list intencyjny w sprawie budowy nowej siedziby Muzeum Kolejnictwa. Nowa siedziba muzeum ma mieścić się na Szczęśliwicach na terenie dawnej wagonowni, gdzie przeniesie się najpewniej w 2018 roku.

15 czerwca 2015 roku Sejmik Województwa Mazowieckiego przyjął dwie uchwały: o zamiarze likwidacji Muzeum Kolejnictwa oraz o utworzeniu nowej placówki o nazwie Stacja Muzeum. Nowa instytucja ma powstać i być prowadzona wspólnie z PKP SA, zgodnie z jej statutem Muzeum Kolejnictwa (wraz z filią w Sochaczewie) będzie jej oddziałem nieposiadającym osobowości prawnej. Pracownicy likwidowanego muzeum zostaną przejęci przez nową placówkę, podobnie eksponaty z likwidowanego muzeum zostaną przekazane nowej placówce. Ambitne plany zakładają wybudowanie przez PKP SA na własny koszt siedziby nowej placówki, nieodpłatne przekazanie prawa użytkowania nieruchomości i budynku na rzecz tejże, bieżącego finansowania w wysokości nie mniejszej niż dotacja z budżetu Samorządu Województwa Mazowieckiego oraz zwolnienie Muzeum Kolejnictwa z długów. Możliwa jest też budowa przystanku kolejowego w pobliżu nowej siedziby. Zgodnie z obowiązującym prawem Sejmik był zobowiązany wydać akt likwidacji muzeum po upływie 6 miesięcy od ogłoszenia zamiaru likwidacji – nastąpiło to 25 stycznia 2016 roku. Na mocy aktu likwidacji Zarząd Województwa Mazowieckiego powołał likwidatora. W trakcie procesu likwidacji Muzeum działało normalnie do 21 marca, kiedy zostało zamknięte. Symbolicznie ostatnią wystawą czasową było „170 lat Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej”. Początkowo planowano, że muzeum w nowej formie prawnej ponownie zostanie otwarte już na początku kwietnia, ostatecznie muzeum zostało ponownie udostępnione dla zwiedzających w Noc Muzeów 14 maja.

W latach 1998-2008 w strukturach muzeum pozostawał Ośrodek Muzealny Kolejnictwa w Gdańsku, otwarty 29 maja 1979 roku i mieszczący się w gmachu byłej siedziby Północnej DOKP. Po likwidacji ośrodka eksponaty zostały przeniesione do Warszawy. Na przełomie lat 70. i 80. wspólnie z władzami ówczesnego województwa szczecińskiego muzeum rozpoczęło organizację Stałej Wystawy Pomorskich Kolei Wąskotorowych w Gryficach, która została udostępniona zwiedzającym w 1993 roku. W 2010 roku Wystawa została przekazana Muzeum Narodowemu w Szczecinie. Przez wiele lat muzeum posiadało Pracownię Modeli Taboru Kolejowego w Jeleniej Górze, w której powstały prawie wszystkie modele taboru eksponowane w Warszawie, a także posiadane obecnie przez inne podmioty.

25 stycznia 2016 radni Sejmiku Województwa Mazowieckiego podjęli uchwałę w sprawie likwidacji muzeum, w związku z czym 20 lutego 2016 rozpoczęła się likwidacja muzeum, która trwała do końca marca. Następnie majątek muzeum został przekazany nowo powstałej instytucji pn. Stacja Muzeum.

3 maja 2016 Wojewódzki Konserwator Zabytków Barbara Jezierska wszczęła postępowanie w sprawie wpisania do rejestru zabytków zbiorów likwidowanego muzeum. Powodem podanym przez konserwator jest fakt, że likwidacja muzeum spowoduje wyjęcie spod dotychczasowych rygorów ustawy o muzeach unikalnych w skali europejskiej zbiorów, stanowiących dobro narodowe, co grozi zniweczeniem wieloletniego dorobku tej instytucji kultury – zniszczeniem lub rozproszeniem zbiorów.

Muzeum Kolejnictwa w Warszawie po raz ostatni zostało otwarte dla zwiedzających 20 marca 2016.

Zbiory

Muzeum posiadało dwie sale wystawiennicze oraz skansen na torach przy peronach. Muzeum posiadało w swoich zbiorach m.in. lokomotywę elektryczną EP02-02 – skonstruowaną po wojnie, ale bardzo zbliżoną konstrukcyjnie do lokomotyw serii EL.100, które od 1936 roku obsługiwały zelektryfikowany Warszawski Węzeł Kolejowy, oraz przedwojenny, oryginalny wagon silnikowy EKD nr tab. 16, stacjonujący w elektrowozowni WKD w Grodzisku Mazowieckim. W przeszłości muzeum posiadało też przedwojenny elektryczny zespół trakcyjny serii E92000, który został zdewastowany stojąc niechroniony na torach postojowych na Pradze i następnie przekazany prywatnemu Muzeum Komunikacji na Targówku (w organizacji). Tabor prezentowany był na torach przy dawnych peronach. Muzeum posiadało również obszerną bibliotekę, galerię modeli kolejowych, elementy umundurowania pracowników kolei, kolekcję dokumentów, biletów, itp.

Linki zewnętrzne

• Archiwum stron Muzeum Kolejnictwa (kopie w Internet Archive)