Pałac Czapskich
|
| nr w rej. |
| 209 |
Pałac Czapskich przed II wojną światową
.JPG){kind=link}
Pomnik konny kondotiera
.JPG){kind=link}
Tablica informacyjna o zabytku
Salonik Chopinów
Tablica informacyjna przy wejściu do oficyny
Tablice na frontowej ścianie lewej oficyny
Pałac Czapskich (rzadziej Pałac Raczyńskich, Pałac Krasińskich) – barokowy pałac położony przy Krakowskim Przedmieściu 5 w Śródmieściu, współcześnie będący siedzibą Akademii Sztuk Pięknych.
Historia[]
Budowę pałacu w miejscu wcześniejszego (wzmiankowanego już w 1643 roku) drewnianego dworu Radziwiłłów rozpoczęto w latach 80. XVII wieku prawdopodobnie według projektu Tylmana z Gameren – początkowo pałac budowano dla Michała Kazimierza Radzwiłła, budowę do końca doprowadził jednak prymas Michał Radziejowski. Pałac uzyskał formę barokową, był jednopiętrowy i kwadratowy, od Krakowskiego Przedmieścia oddzielony był szeregiem zabudowań gospodarczych oraz oficynami.
Michał Radziejowski zmarł w 1705 roku i został pochowany w kościele św. Krzyża, a nowym właścicielem został Adam Sieniawski, który wyposażył i przebudował pałac w latach 1713-1721. Autorami projektów przebudowy byli Kacper Bażanka, Augustyn W. Locci oraz Karol Bay. Pałac z przodu uzyskał rozległy dziedziniec podzielony na przedni (tzw. avant cour) i paradny (cour d'honneur), a z tyłu rozległe ogrody (takie założenie nazywa się entre cour et jardin, czyli między dziedzińcem a ogrodem), sam korpus uzyskał natomiast cztery narożne alkierze oraz ryzality na głównej osi - dobudówki te były dwupiętrowe, a więc o kondygnację wyższe od pierwotnego pałacu. Wewnątrz urządzono wystawną salę balową. W 1732 roku właścicielem pałacu został bankier Piotr de Riaucourt, a od 1733 roku pałac należał do Czapskich, którzy po raz kolejny przebudowali pałac w latach 1752-1765, nadając mu późnobarokowy wygląd. U wjazdu na posesję stanęła także brama udekorowana kamiennymi orłami. Po śmierci właściciela pałac w 1782 roku odziedziczyła jego córka Konstancja, żona Stanisława Małachowskiego. On zadecydował o przekształceniu wnętrza na klasycystyczne wg projektu Jana Chrystiana Kamsetzera. Z inicjatywy Małachowskiego wystawiono także prostopadłe do pałacu klasycystyczne oficyny, a bramę przebudowano na późnoklasycystyczną.
Wkrótce po śmierci Stanisława Małachowskiego, w 1810 roku pałac przejęli Krasińscy i zaczęli go rozbudowywać, dostawiając m.in. neogotycką pompę podwórzową w postaci kolumny z kranem zakończonym głową smoka, którą do dziś można oglądać na dziedzińcu przy bramie wejściowej. W 1848 roku na tyłach wybudowano kamienicę czynszową, natomiast w latach 1851-1852 sam pałac przebudowano według projektu Henryka Marconiego - alkierze frontowe wydłużono, obniżono dach, a na frontach ustawiono popiersia. Krasińscy zebrali w pałacu spory zbiór książek, zwany Biblioteką Ordynacji Krasińskich, która od 1860 roku funkcjonowała jako instytucja publiczna. Wejście do niej wybudowano w 1867 od strony ul. Berga (dziś Traugutta). W XIX wieku w pałacu mieszkało kilku znanych Polaków. W latach 1829-1830 w lewej oficynie na drugim piętrze mieszkał wraz z rodziną Fryderyk Chopin. Było to trzecie i ostatnie warszawskie mieszkanie wielkiego kompozytora przed opuszczeniem Warszawy na zawsze 2 listopada 1830 roku. Dokładnie 100 lat później odsłonięto tablicę upamiętniającą to wydarzenie (odtworzoną po wojnie). Inni znani mieszkańcy to pisarz Zygmunt Krasiński, który mieszkał w pałacu do 1859 roku, oraz malarz Zygmunt Vogel, który w latach 1808-1826 miał tu swoją pracownię.
W 1887 roku pałac przeszedł w ręce Raczyńskich za sprawą wdowy po właścicielu Władysławie Krasińskim, Róży z Potockich, która poślubiła Edwarda Raczyńskiego. Nowy właściciel wkrótce postanowił przenieść Bibliotekę Ordynacji Krasińskich, w związku z czym zaczął budowę nowej kamienicy przy pl. Małachowskiego, ostatecznie jednak zbiory przeniesiono w 1928 roku gmachu przy ul. Okólnik 9.
Budynki zostały wypalone w 1939 roku, a oficyny uszkodzone w czasie powstania warszawskiego. Całość została odbudowana w latach 1949-1956 na potrzeby Akademii Sztuk Pięknych wg projektu Stanisława Brukalskiego w szacie barokowej. W 1962 roku Ministerstwo Gospodarki Komunalnej odebrało Raczyńskiemu prawo własności i zezwoliło na użytkowanie pałacu przez ASP. W 2004 roku pałac został odrestaurowany, nadano mu wówczas ciemnoczerwoną barwę nawiązującą do oryginalnego wystroju gmachu z XVIII wieku. Dziś jednak spadkobiercy dawnych właścicieli próbują odzyskać pałac, 25 października 2006 roku minister budownictwa uznał, wydaną w 1962 roku decyzję odmawiającą Raczyńskiemu prawa własności, za nieważną, jednakże w 2013 roku uczelnia otrzymała nieodpłatnie prawo własności gruntu Skarbu Państwa. Nie zakończyło to jednak starań reprywatyzacyjnych.
Otoczenie[]
Oprócz samego pałacu w jego otoczeniu znajduje się także szereg innych, interesujących obiektów, a są to:
- Oficyny pałacowe, wybudowane wg projektu J. Ch. Kamsetzera około 1790 roku, przebudowane ok. 1867 oraz ok. 1890 roku (wg projektu Juliana Ankiewicza), spalone w czasie powstania warszawskiego, odbudowane wraz z całym kompleksem w latach 1949-1956 pod okiem Stanisława Brukalskiego na potrzeby Akademii Sztuk Pięknych.
- Pomnik konny kondotiera ustawiony obok pałacu jest kopią podobizny Bartolomea Colleoniego z 1494 roku, dłuta Andrei del Verrocchia, którą w 1913 roku podarowano Muzeum Miejskiemu w Szczecinie. Po przejściu miasta w polskie ręce został on w 1948 roku "podarowany" Warszawie. Z czasem zażądali jednak zwrotu pomnika - tak więc kopia powróciła do Szczecina, a przed pałacem Czapskich umieszczono kopię kopii pomnika kondotiera.
- Neogotycka pompa podwórzowa z ok. 1850 roku w postaci kolumny z kranem zakończonym głową smoka, w pełni autentyczna. Wykonana została w zakładzie Trötzera i Emmla przy ul. Waliców 14.
- Neogotycka żeliwna studnia z XIX wieku.
- Brama wejściowa z lat 50. XVIII wieku, przekształcona ok. 1790 roku na klasycystyczną, z zachowanymi do dziś kamiennymi orłami oraz niezachowanymi figurami alegorycznymi.