Pałac Przebendowskich

Pałac Przebendowskich – elewacja frontowa (widok letni)

nr w rej.

17

Pałac Przebendowskich – elewacja frontowa (widok zimowy)

Pałac Przebendowskich – elewacja ogrodowa

Pałac Przebendowskich – elewacja frontowa przed II wojną światową

Pałac Przebendowskich (Radziwiłłów, Zawiszów) – zabytkowy pałac położony pomiędzy dwoma jezdniami alei "Solidarności" w pobliżu ul. Bielańskiej, mieszczący się pod adresem aleja "Solidarności" 62. Dawniej nosił adres Bielańska 14. Dziś mieści się w nim Muzeum Niepodległości.

Historia

Pałac został wzniesiony prawdopodobnie w latach 1727–1729 roku dla podskarbiego wielkiego koronnego, Jana Jerzego Przebendowskiego, projektant budynku jest nieznany. Budynek znajdował się w rękach Przebendowskich do 1768 roku, kiedy to przeszedł na własność rodziny Kossowskich, którzy początkowo musieli dzielić się nim z rodziną Łętowskich. Został nieznacznie przebudowany w latach 1783-1789 według projektu Szymona Bogumiła Zuga. Do Kossowskich należał do 1831 roku, jednak już na początku XIX wieku został wynajęty na Hotel de Hamburg. W międzyczasie znajdował się tu także gabinet figur woskowych, swoje siedziby mieli różnoracy sztukmistrze, oferenci, restauracja "Gąsiorowskiego", Urząd Kontroli Służących oraz Trybunał Handlowy. W oficynie mieściła się natomiast Fabrykę Guzików oraz Wszelkich Wyrobów Metalowych i Pieczętarskich.

W 1831 roku właścicielem pałacu został Jakub Piotrowski, który wraz z długami odsprzedał go w 1844 roku Jakubowi Lewińskiego. Jeszcze w tym samym roku przejął go Mateusz Nowakowski, który przekształcił pałac w kamienicę czynszową. Doprowadziło to do stopniowej degradacji pałacu, dopiero w 1863 roku pałac zakupił Jan K. Zawisza i zlecił jego przebudowę według projektu Wojciecha Bobińskiego. W wyniku przebudowy zmieniło się nieco wejście do pałacu, gdzie w ryzalicie architekt nakazał wybić trzy wielkie otwory w miejscu dawnych drzwi i okien, a nowe wejście umieścić bardziej w głębi. Dzięki temu pojawił się efektowny przedsionek umożliwiający przykładowo ochronę przed deszczem dla gości wysiadających z karet. W westybulu pojawił się iluzjonistyczny plafon Henryka Siemiradzkiego Światło i mrok. W 1912 roku dziedziczka pałacu odsprzedała go rodzinie Radziwiłłów.

Podczas powstania warszawskiego pałac znalazł się na linii frontu, która przez długi czas przebiegała ul. Bielańską, i osłaniał Bank Polski, bronioną przez powstańców redutę. Gdy 23 sierpnia powstańcy zdobyli budynek, podobno powitał ich sam książę Radziwiłł, który wraz z rodziną ukrywał się w piwnicach. Następnego dnia budynek trafiła bomba, potem został zajęty przez Niemców, a Radziwiłłów aresztowano. Wywieziono ich najpierw do Berlina na przesłuchania, a potem na ich majątek w Nieborowie. Sam budynek został zaś zniszczony w około 70%.

Zaraz po wojnie pałac znalazł się na drodze projektowanej trasy W-Z, jednak dzięki wstawiennictwu profesora Jana Zachwatowicza pałac zachowano, w 1947 roku odebrano go Januszowi Radziwiłłowi i odbudowano w latach 1948–1949 w XVIII-wiecznych formach barokowych, według projektu Bruno Zborowskiego. Zlikwidowano dawny, przestronny ogród, rozebrano oficyny, a po obu stronach budynku wybudowano przeciwległe jezdnie Trasy W-Z. Pałac był gotowy 1 lipca 1949 roku, a więc na kilkanaście dni przed otwarciem samej trasy W-Z.

Charakterystycznym elementem pałacu jest półkoliście wysunięty ryzalit frontowy (dawniej do ul. Bielańskiej) znajdujący swą kontynuację wewnątrz budynku tworząc owalny westybul wejściowy i podobny hol na piętrze. Przed pałacem stoi stylizowana rzeźba orła, godła Polski. Wewnątrz od 1990 roku znajduje się Muzeum Niepodległości (w latach 1954–1990 było tu Muzeum Lenina), a w latach 2000–2009 działało także kino Paradiso, w 2015 roku w tej samej sali zacznie działać kino Apolonia.

W lutym 2015 roku do pałacu powróciły także cztery wykonane z marmuru kararyjskiego rzeźby „Cztery Pory Roku”, które zdobiły pałac do 1944 roku – powstały w pracowni nieznanego rzeźbiarza dla Jana Zawiszy w drugiej połowie XIX wieku, zdobiły one wschodni taras pałacowy. Rzeźby nie zostały zniszczone w trakcie II wojny światowej, trzy z nich trafiły jako depozyt do Muzeum Historycznego, gdzie w 1992 roku poddano je konserwacji, czwarta zaś znalazła się w rękach prywatnych i została przekazana do Muzeum Niepodległości przez Urszulę Grodzką. Rzeźba „Wiosna” przedstawia kobietę z wieńcem kwiatów i bukietem dłoni, rzeźba „Lato” przedstawia kobietę z kłosami zboża we włosach oraz rogiem obfitości, rzeźba „Jesień” przedstawia kobietę niosącą owoce, zaś rzeźba „Zima” to mężczyzna z brodą, kapturem i rękami skrzyżowanymi na piersi . Docelowo oryginały mają uatrakcyjnić zbiory muzeum, zaś na tarasie znajdą się ich kopie.

Ciekawostki

• W latach 1760–1762 Kossowscy wynajmowali pałac hiszpańskiemu dyplomacie, hrabiemu d'Aranda. Organizował on znane w ówczesnej Warszawie bale i przyjęcia, które często trwały do białego rana.
• Pałac Przebendowskich znajduje się pomiędzy jezdniami alei "Solidarności", jednak adresowo jest przyporządkowany do pierzei północnej.

Linki zewnętrzne

• Pałac Przebendowskich na stronie warszawa1939.pl
• Pałac Przebendowskich na stronie Muzeum Niepodległości
• Pałac Przebendowskich na blogu „Warszawa Moim Oczkiem”
• Pałac Przebendowskich na Wikipedii