Plac Grzybowski

Ten artykuł dotyczy placu. Zobacz też: Zespół przystankowy Plac Grzybowski.

plac
plac
2-16
2-16
Grzybowski
pl. Grzybowski
Dzielnica:	Śródmieście
Okrespowstania:	XVII wiek
Pobliskizespółprzystankowy:	Plac Grzybowski

nr w rej.

169

Plac Grzybowski – położony w Śródmieściu plac znajdujący się u zbiegu Grzybowskiej, Królewskiej, Granicznej, Próżnej, Twardej i Bagna.

Historia

Plac Grzybowski przedwojenny

Staw Dotleniacz (2007)

Plac podczas przebudowy, 03.10.2010

Plac po przebudowie, 2011

Początki placu Grzybowskiego sięgają połowy XVII wieku, kiedy to u zbiegu dróg ze Starego Miasta, Ujazdowa oraz Rakowca powstała jurydyka Grzybów, założona przez starostę warszawskiego Jana Grzybowskiego. Wówczas plac uformował się jako trójkątny rynek tejże jurydyki z ubogimi domkami, dworkami oraz pałacem Gutakowskich, natomiast w 1787 roku pośrodku rynku powstał klasycystyczny ratusz jurydyki zaprojektowany przez Karola Bogumiła Schutza.

Na mocy ustawy Prawo o miastach jurydykę wraz z placem przyłączono w 1794 roku do Warszawy, a budynek ratusza stracił swoją funkcję, będąc w latach 1809-1830 więzieniem – przyczyniło się to do powstania potocznego powiedzenia iść na Grzybów, tj. iść do więzienia. Wkrótce jednak ratusz rozebrano, rynek zwany rynkiem grzybowskim stał się targowiskiem, który został z czasem obudowany klasycystycznymi kamieniczkami. Dużą zmianę przyniósł 1861 rok, kiedy to przy placu rozpoczęto budowę neorenesansowego, zaprojektowanego przez Henryka Marconiego, kościoła Wszystkich Świętych, który ukończono dopiero w 1893 roku. Pierwszą odnogę tramwajów konnych doprowadzono do placu już w 1866 roku, jednak na stałe tramwaje zagościły na placu Grzybowskim w 1882 roku.

Na przełomie XIX i XX wieku plac został uporządkowany, a targowisko przeniesiono w 1897 roku na plac Witkowskiego (zwany potem placem Kazimierza Wielkiego), natomiast w jego miejscu urządzono skwer, a wyłożony wcześniej kocimi łbami plac wybrukowano kostką bazaltową. Wokół poprowadzono pętlę tramwaju elektrycznego. W niedzielę, 13 listopada 1904 roku na placu przed kościołem policja carska wespół z żandarmerią konną i wojskiem rozpędziła siłą demonstrację przeciwko mobilizacji Polaków do carskiej armii. Było mnóstwo zabitych i rannych. Wydarzenia te upamiętnia umieszczony na placu kamień pamiątkowy.

Zabudowa placu uległa znacznym zniszczeniom już we wrześniu 1939 roku, natomiast w 1940 roku plac wszedł w skład getta, jednak do 1942 roku został on wyłączony z getta do aryjskiej części miasta, dzięki czemu przetrwał bez zniszczeń do 1944 roku. Wówczas, podczas powstania warszawskiego, uszkodzeniu uległ szereg kamienic oraz kościół Wszystkich Świętych, a już po zakończeniu walk Niemcy spalili zachodnią pierzeję placu.

Powojenne plany początkowo zakładały przywrócenie mu dawnego wyglądu, pomysły jednak wkrótce bardzo się zmieniły. Architekt Kazimierz Marczewski przedstawił koncepcję utworzenia drugiego placu, usytuowanego między wschodnią ścianą placu Grzybowskiego a znacznie poszerzoną Marszałkowską. Jego centralnym punktem stałby się gmach PAST-y, również poważnie przekształcony. Plan zakładał wyburzenie wszystkich ocalałych kamienic. Plany te nigdy nie wyszły poza strefę koncepcji, w latach 50. XX wieku zrealizowano projekt Jana Bogusławskiego i Bohdana Gniewiewskiego. Odbudowano dwie klasycystyczne kamienice w zachodniej pierzei, pozostawiono pętlę tramwajową, a pośrodku placu urządzono pełen drzew skwer, który w założeniu miał być połączeniem między Parkiem Świętokrzyskim a Ogrodem Saskim. Dwie inne zachowane kamienice wyburzono jednak pod budowę teatru Żydowskiego.

Całkowicie zrekonstruowano kościół Wszystkich Świętych, zachował się także układ urbanistyczny placu z wychodzącymi zeń, zabudowanymi przedwojennymi kamieniczkami, ulicami Próżną i Bagno. Jednak ta ostatnia uległa zniszczeniu w latach 70. XX wieku, kiedy to wyburzono wszelkie zabytkowe kamienice i zrealizowano w ich miejscu nowe osiedle Grzybów. Taki sam los mógł czekać ulicę Próżną, jednak w związku z protestami i kłopotami finansowymi osiedla dalej już nie rozbudowano. W wyniku znacznym zmian urbanistycznych plac znalazł się na uboczu, tracąc wiele historycznych połączeń z resztą miasta.

Na początku XXI wieku pojawił się pomysł rewitalizacji placu i próby choć częściowego przywrócenia mu dawnego charakteru. Zachowane i używane do lat 90. XX wieku, potem niszczejące, dawne tory tramwajowe postanowiono pozostawić. Pierwszym nowym elementem placu był staw Dotleniacz, który szybko zaskarbił sobie sympatię mieszkańców, ale szybko zniknął z placu. Projekt rewitalizacji placu zaprezentowano 7 października 2009 roku w Cafe Próżna, jako inwestora wybrano firmę Mostostal. Koszt inwestycji wyniósł 11 milionów złotych. Prace zakończyły się zgodnie z planem 31 października 2010 roku. Wiele elementów nowego placu zostało jednak wkrótce zdewastowanych, wobec czego wymagają one rychłego remontu.

Pojawiały także plany ustawienia na placu pomnika Ofiar Ukraińskiej Powstańczej Armii bądź pomnik Polaków Ratujących Żydów, jednak początkowo nie zgadzała się na to rada miasta. Jednakże prawdopodobnie w 2014 roku na placu powstanie pomnik Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej.

W 2013 roku zaproponowano do realizacji trasę tramwajową przez plac, która biegłaby od al. Jana Pawła II przez ul. Świętokrzyską i ul. Emilii Plater do pl. Piłsudskiego, następnie tunelem do ul. Karowej, mostem przez Wisłę, ul. Okrzei i ul. Ząbkowską do ul. Kawęczyńskiej. Celowość budowy została zbadana przez specjalistów, którzy jednak odrzucili zasadność takiej inwestycji.

Otoczenie

Kościół Wszystkich Świętych

Współcześnie przy placu Grzybowskim znajdują się następujące obiekty:

• pl. Grzybowski 3/5 – Kościół Wszystkich Świętych
• pl. Grzybowski 10 – Kamienica Józefa Brenkina
• pl. Grzybowski 12/16 – Teatr Żydowski
• Pomnik Broni Polski Podziemnej

Spośród nieistniejących obiektów należy wymienić:

• Ratusz Grzybowa, potem przekształcony w więzienie
• pl. Grzybowski 14 – Kamienica Sianowskiego

Galeria

Plac Grzybowski

Kamienica nr 10

Kamień upamiętniający wydarzenia z 1904 roku

Pomnik Broni Polski Podziemnej

Linki zewnętrzne

• Plac Grzybowski na Wikipedii
• Plac Grzybowski na stronie urzędu dzielnicy Śródmieście
• Plac Grzybowski w Przewodniku po Warszawie (do 1944 roku)
• Projekt przebudowy placu Grzybowskiego