Pomniki granic getta

Pomnik granic getta — Zbliżenie tablicy z granicami (tutaj al. Solidarności)

Płyta wskazująca przebieg muru getta — Płyta wmurowana w chodnik w miejscu, w którym przebiegał mur getta

Pomnik granic getta (Stawki) — Ogólny widok typowego pomnika (tutaj ul. Stawki)

Pomnik granicy getta Grzybowska — Przykład wykorzystania ściany istniejącego budynku (tutaj ul. Grzybowska)

Pomniki granic getta – zespół dwudziestu dwóch pomników umieszczonych w Śródmieściu i na Woli, które znajdują się w miejscach, gdzie w latach 1940-1943 przebiegał mur getta warszawskiego. W skład pojedynczego pomnika wchodzi płaskorzeźbiona mapka Warszawy z czasów okupacji z wyróżnionym zarysem getta i miejscem, gdzie pomnik się znajduje, oraz umieszczone w chodniku bądź trawniku płyty obrazujące dokładny przebieg muru. Daty widoczne na płytach (1940-1943) mają charakter symboliczny, gdyż niektóre z odcinków były granicą getta znacznie krócej, co dokładnie opisano na tablicach informacyjnych.

Inicjatywa pojawiła się na początku XXI wieku i miała za cel upamiętnić getto warszawskie w nietypowy sposób. Początkowo proponowano oznaczenie całej granicy getta liniami umieszczonymi w chodnikach, jezdniach i trawnikach. Kiedy jednak pomysł okazał się trudny do zrealizowania Ewa Pustoła-Kozłowska wraz z historykiem Janem Jagielskim dokonali wyboru dwudziestu jeden istotnych ze względów historycznych miejsc, gdzie powinny zostać oznaczone granice getta. Projekt pomników przygotowali Eleonora Bergman i Tomasz Lec. Pierwsze postumenty przygotowywane były już latem 2008 roku, a oficjalne odsłonięcie pomników miało miejsce 19 listopada 2008 roku.

Początkowo pomników było dwadzieścia jeden, jednak 26 stycznia 2010 roku, z inicjatywy uczniów i nauczycieli z XII Liceum Ogólnokształcącego im. Henryka Sienkiewicza przy ul. Siennej 53 na przylegającym do szkoły murze dawnego getta zawieszono nową, dwudziestą drugą tablicę tego typu.

Lista pomników[]

Pomniki umieszczone są w następujących miejscach, uporządkowanych zgodnie z ruchem wskazówek zegara rozpoczynając od północnego wschodu:

ul. Bonifraterska róg ul. Międzyparkowej – w miejscu, gdzie znajdował się północno-wschodni narożnik getta oraz drewniany most nad wyłączoną z getta ulicą Przebieg.
ul. Franciszkańska róg ul. Freta – w miejscu, gdzie znajdował się najbardziej na wschód wysunięty fragment getta.
ul. Świętojerska róg ul. Nowiniarskiej – w pobliżu miejsca, gdzie znajdowała się karuzela na placu Krasińskich, która miała odciągać uwagę warszawiaków od powstania w getcie.
ul. Andersa na terenie Ogrodu Krasińskich – w miejscu, gdzie granica getta biegła wzdłuż Świętojerskiej i Nalewek.
al. Solidarności na tyłach Domu Dysydentów (nr 76a) – w miejscu, gdzie znajdowała się wyłączona z getta ewangelicka enklawa z kościołem i szpitalem.
ul. Bielańska róg al. Solidarności – w miejscu, gdzie getto obejmowało Wielką Synagogę na Tłomackiem.
ul. Elektoralna róg ul. Chłodnej, obok Koszar Mirowskich – w miejscu, gdzie wyłączona z getta ulica Biała wiodła w kierunku Sądów na Lesznie.
ul. Chłodna róg ul. Żelaznej – w miejscu, gdzie nad ulicą Chłodną przechodziła drewniana kładka łącząca duże getto i małe getto.
al. Drzewieckiego róg al. Jana Pawła II – w miejscu, gdzie znajdowała się północna granica małego getta.
al. Drzewieckiego róg pl. Żelaznej Bramy – w miejscu, gdzie zaczynało się niewłączone do getta pasmo wzdłuż przelotowej ul. Chłodnej.
ul. Świętokrzyska na skwerze B. Kontryma "Żmudzina" – w miejscu, gdzie do 1941 roku biegła wschodnia granica getta.
pl. Defilad na wschodniej elewacji Pałacu Kultury i Nauki – w miejscu, gdzie znajdował się południowo-wschodni narożnik getta biegnący wzdłuż Zielnej i Siennej.
ul. Twarda róg ul. Żelaznej i ul. Złotej – w miejscu, gdzie od 16 listopada 1940 roku do 20 stycznia 1941 roku znajdował się południowo-zachodni narożnik getta i jedna z bram do niego.
ul. Grzybowska róg ul. Żelaznej, na budynku dawnych zakładów Duschik i Scholze – w miejscu, gdzie istniała jedna z bram wjazdowych do getta.
ul. Chłodna na kamienicy nr 41 – w miejscu, gdzie do listopada 1941 przebiegała zachodnia granica getta.
al. Solidarności róg ul. Żelaznej, na budynku urzędu dzielnicy – w miejscu, gdzie przebiegała zachodnia granica getta.
ul. Młynarska na zachodniej ścianie Cmentarza Żydowskiego – w miejscu, gdzie znajdowała się najbardziej na zachód wysunięta część getta warszawskiego.
ul. Anielewicza róg ul. Okopowej, na murze Cmentarza Żydowskiego – w miejscu, gdzie znajduje się do dziś Cmentarz Żydowski włączony całkowicie w granice getta.
ul. Stawki róg ul. Okopowej – w miejscu, gdzie granica getta omijała garbarnię Temler i Szwede.
ul. Dzika róg al. Jana Pawła II – w miejscu, gdzie od stycznia 1942 roku znajdował się północno-zachodni narożnik getta.
ul. Dzika róg ul. Stawki – w miejscu, gdzie znajdowało się wejście na teren Umschlagplatzu.
ul. Sienna, na terenie XII Liceum Ogólnokształcącego – na części dawnego muru getta warszawskiego (tablica odsłonięta później).