Powstanie Warszawskie – zbrojne wystąpienie w okupowanej przez Niemców Warszawie zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji "Burza", które trwało 63 dni od 1 sierpnia do 2 października 1944 roku i zakończyło się klęską strony polskiej.
Przyczyny powstania[]
Głównym celem Powstania Warszawskiego było przede wszystkim oczyszczenie Warszawy z niemieckiego okupanta. W tym celu 26 lipca 1944 roku Rząd Polski na uchodźstwie w Londynie upoważnił gen. Tadeusza Komorowskiego "Bora" i Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego do rozpoczęcia akcji zbrojnej w celu wyzwolenia Warszawy. Trudna sytuacja niemiecka oraz namawiające do rozpoczęcia powstania rozgłośnie sowieckie sprzyjały rozpoczęciu akcji. W istniejącej sytuacji, 31 lipca 1944 roku Komorowski wydał rozkaz do powstania na podstawie informacji o zbliżaniu się do miasta wojsk sowieckich.
Rozpoczęcie powstania w Warszawie komendant Okręgu Warszawskiego AK wyznaczył na godz. 17:00 (tzw. godzina W). Jednak potyczki rozpoczęły się tego dnia znacznie wcześniej: pierwsze starcie miało miejsce na Żoliborzu już przed godziną 14:00. Również w Śródmieściu i na Woli walkę rozpoczęto przed wyznaczonym czasem.
Strony konfliktu – siły polskie[]
Siły Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej liczyły około 50 tysięcy żołnierzy, z czego do walki wyruszyć mogło 23 tysięcy. Na ich uzbrojeniu znajdowało się 1 sierpnia: tysiąc karabinów, 300 pistoletów maszynowych, 60 ręcznych karabinów maszynowych, 7 ciężkich karabinów maszynowych, 35 karabinów przeciwpancernych i PIAT-ów (granatników ppanc.), 1700 pistoletów i 25 tys. granatów. W czasie powstania doszła broń ze zrzutów oraz zdobyta z rąk niemieckich (m.in. kilka pojazdów pancernych), zaś w powstańczych warsztatach wyprodukowano: 300 pistoletów maszynowych, 150 miotaczy ognia, 40 tys. granatów, pewną liczbę moździerzy i granatników, a nawet samochód pancerny.
- Armia Krajowa – około 60 tysięcy żołnierzy
- Narodowe Siły Zbrojne – od 800 do 2 tysięcy żołnierzy
- Armia Ludowa – około 500 żołnierzy
- Szare Szeregi
- Żydowska Organizacja Bojowa
- od 14 września – I Armia Wojska Polskiego (5 batalionów) przeprawionych przez Wisłę.
Dowódcy Powstania Warszawskiego[]
Według stanu na 1 lipca 1944
- Generał Tadeusz Komorowski pseudonim Bór, komendant główny AK,
- Generał Tadeusz Pełczyński pseudonim Grzegorz, zastępca komendanta głównego AK,
- Pułkownik Antoni Chruściel pseudonim Monter, komendant Okręgu Warszawskiego,
- Podpułkownik Edward Pfeiffer pseudonim Radwan, komendant Obwodu I – Śródmieście,
- Podpułkownik Mieczysław Niedzielski pseudonim Żywiciel, komendant Obwodu II – Żoliborz,
- Podpułkownik Jan Tarnowski pseudonim Waligóra, komendant obwodu III – Wola,
- Podpułkownik Mieczysław Sokołowski pseudonim Grzymała, komendant Obwodu IV – Ochota,
- Podpułkownik Aleksander Hrynkiewicz pseudonim Przegonia, komendant Obwodu V – Mokotów,
- Podpułkownik Antoni Żurowski pseudonim Andrzej Bober, komendant Obwodu VI – Praga,
- Major Bronisław Krzyżak pseudonim Bronisław, komendant Obwodu VII – powiat warszawski,
- Major Stanisław Babiarz pseudonim Wysocki, komendant Obwodu VIII – Okęcie,
- Podpułkownik Jan Mazurkiewicz pseudonim Radosław, komendant Kedywu.
Uzbrojenie polskich oddziałów[]
Broń ręczna[]
- Ukryta przez oddziały Wojska Polskiego we wrześniu 1939 roku (pistolety, karabiny karabinki, ręczne karabiny maszynowe
- Zdobyta na wojskach okupanta (pistolety P08 Parabellum, karabiny pistolety maszynowe MP40)
- Pochodząca ze zrzutów aliantów (pistolety M1911, pistolety maszynowe Sten, granatniki PIAT)
- Wyprodukowana przez Armię Krajową – pistolety maszynowe Błyskawica i Sten, miotacze ognia
- Granaty własnej produkcji "sidolówki" i "filipinki"
- Zakupiona od zdemoralizowanych oddziałów wojskowych i paramilitarnych
- Butelka zapalające koktajl Mołotowa
Broń pancerna[]
- Wyprodukowana przez Armię Krajową:
- Samochód pancerny "Kubuś"
- Zdobyczna:
- Pz.Kpfw. V "Panther" Ausf. G – zdobyto 3 sztuki, a dwie wykorzystano bojowo.
- Jagdpanzer 38 (t) Hetzer – "Chwat"
- Sd.Kfz. 251/1 Ausf. D – "Szary Wilk" i "Starówka"
Stan uzbrojenia oddziałów powstańczych[]
Stan na 1 sierpnia 1944 rano:
- karabiny – 2 629 sztuk, z czego wykorzystano ok 1 000 sztuk,
- ręczne karabiny maszynowe (rkm) – 145 sztuk, z czego wykorzystano 60 sztuk,
- ciężkie karabiny maszynowe (ckm) – 47 sztuk, z czego wykorzystano 7 sztuk,
- pistolety maszynowe (pm) – 657 sztuk, z czego wykorzystano około 300 sztuk,
- broń przeciwpancerna (karabiny ppanc i piaty) – 29 sztuk, wykorzystano 35 sztuk,
- działka przeciwpancerne – 2 sztuki,
- moździerze i granatniki – 16 sztuk,
- pistolety – 3 846 sztuk, z czego wykorzystano 1 700 sztuk.
Ponadto:
- granaty ręczne i ppanc – 44 387 sztuk, z czego wykorzystano 25 000 sztuk,
- butelki zapalające – około 12 000 sztuk,
- materiały wybuchowe (różne) – około 1300 kilogramów.
Posiadany stan uzbrojenia pozwalał sformować 70 plutonów zdolnych do prowadzenia działań przez 2 dni. Oznacza to, że w godzinie "W" (17:00) uzbrojonych było do 3 500 powstańców na 36 500 zmobilizowanych.
W lipcu 1944 roku okupant zlikwidował magazyny z 78 000 sztuk granatów ręcznych i 170 sztuk miotaczy płomieni. Ponadto po fali aresztowań utracono kontakt z częścią konspiracyjnych magazynów broni, na przykład w 1947 roku w budynku przy ulicy Leszno z gruzów wydobyto 678 sztuk stenów i błyskawic i ponad 60 000 sztuk amunicji do nich – dane te są jednak czasem kwestionowane. Powodem niewykorzystania reszty uzbrojenia był bardzo krótki czas mobilizacji – 12 godzin, oraz trudności z przetransportowaniem broni w miejsca mobilizacji poprzez okupowane miasto.
Strony konfliktu – siły niemieckie[]
- Jednostki garnizonu warszawskiego – od 10 do 11 tysięcy żołnierzy,
- Jednostki lotnictwa – 2 tysiące żołnierzy,
- Dywizja Hermann Göring – 1 tysiąc żołnierzy,
- Posterunki mostowe – około 300 żołnierzy.
Oznacza to, że w dniu wybuchu powstania Niemcy, wliczając udział uzbrojonej ludności niemieckiej, dysponowali 15 tysiącami walczących. Ocenia się, że siły niemieckie pozbawione jednolitego dowództwa oraz na skutek niskiego ich morale nie były zdolne do prowadzenia walk ulicznych i trwały w obronie w oczekiwaniu na odsiecz głębokich odwodów Wehrmachtu oraz sił będących w dyspozycji Heinricha Himmlera.
Przebieg powstania []
Powstanie Warszawskie dzień po dniu | ||||||
lipiec | ||||||
sierpień | ||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
28 | 29 | 30 | 31 | |||
wrzesień | ||||||
1 | 2 | 3 | ||||
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | |
październik | ||||||
1 | ||||||
2 | po upadku |
Po początkowych sukcesach polskiej strony Niemcy przystąpili do rozprawy z Warszawą. Duże posiłki dotarły już 3 i 4 sierpnia (kilka tysięcy esesmanów i policjantów). Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz: "Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy".
Głównym celem Niemców było przebicie przez miasto tras na osi zachód – wschód, w kierunków mostów na Wiśle. W dniach 5-6 sierpnia nastąpiło uderzenie niemieckie od strony Woli w stronę mostu Kierbedzia, które przedzieliło obszary kontrolowane przez siły AK. Na zajętych obszarach, zwłaszcza na Woli, siły niemieckie dopuszczały się masowych zbrodni na ludności cywilnej (około 25-30 tysięcy rozstrzelanych). Zaznaczył się podział terenów kontrolowanych przez powstańców na trzy rejony:
- Rejon północny z obszarem cmentarzy, dawnego Getta, Starym Miastem, Żoliborzem i lasami na północ od miasta;
- Rejon środkowy ze Śródmieściem, Powiślem i Czerniakowem;
- Rejon południowy – Mokotów z Sadybą oraz oddziały AK w lasach na południe Warszawy
Od pierwszych dni powstania w mieście stworzono namiastkę normalnego życia – stworzono system dystrybucji żywności, uruchomiono harcerską pocztę. 8 sierpnia pierwszą audycję nadała powstańcza radiostacja "Błyskawica".
Niemcy sukcesywnie wzmacniali swoje wojska w stolicy. Do 20 sierpnia siły niemieckie wzrosły do około 25 tysięcy żołnierzy. W walkach uczestniczyły okresowo oddziały trzech dywizji pancernych (25 DPanc., 19 DPanc. i Dywizji "Hermann Goering"). Oprócz lotnictwa bombowego, Niemcy użyli licznych pododdziałów saperów, samobieżnych min "Goliat" i czołgów wybuchowych do niszczenia umocnień, wyrzutni rakietowych oraz najcięższej artylerii.
11 sierpnia padł ostatni punkt oporu powstańców w dzielnicy Ochota. Z Woli ostatecznie zostały wyparte siły Armii Krajowej. 19 sierpnia Niemcy przypuścili generalny szturm na Stare Miasto. Nie powiodły się dwie próby AK przebicia (w otwartym terenie) zapory niemieckiej oddzielającej Stare Miasto od Żoliborza. O wiele skuteczniej oddziały powstańcze walczyły w terenie zabudowanym. Największym sukcesem powstańców było sierpnia, to zdobycie 20 sierpnia bastionu niemieckiego w gmachu Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST-y) przy ul. Zielnej.
Już w sierpniu siły powstańcze na szeroką skalę wykorzystywały system kanałów do komunikacji pod obszarami kontrolowanymi przez wroga. I tak, do końca walk o Stare Miasto większość obrońców tej części Warszawy przeszła kanałami – do Śródmieścia (4,5 tys.) i na Żoliborz (800 osób).
Dużym wsparciem dla sił powstańczych były - zapoczątkowane w nocy z 4 na 5 sierpnia 1944 roku – zrzuty zaopatrzenia przez samoloty RAF) i Polskich Sił Powietrznych . Straty w tych misjach były bardzo duże. Plany wahadłowej wyprawy amerykańskich "Latających Fortec", mających po akcji lądować w bazach sowieckich, były torpedowane przez stronę sowiecką.
Aż do 10 września 1944 roku wojska sowieckie, stojące zaledwie kilka kilometrów od Warszawy, pozostawały całkowicie bierne, między innymi pozwalając niemieckim bombowcom bezkarnie niszczyć miasto. Według sowieckiej propagandy powstanie określane było jako "awantura", utrudniająca działania Armii Czerwonej.
W dniach 3-6 września Niemcy wyparli powstańców z Powiśla, zaś 12 września rozpoczęły się walki na Czerniakowie. Dopiero 10 września do działań przystąpili Rosjanie. Wreszcie nastąpiły zrzuty zaopatrzenia, a myśliwce sowieckie zaczęły przepędzać znad Warszawy niemieckie bombowce. Skłoniło to dowództwo AK do przerwania prowadzonych już rozmów na temat kapitulacji. W dniach 13-15 września wojska sowieckie oraz oddziały, podporządkowanej polskim komunistom, I Armii Wojska Polskiego wyparły siły niemieckie z prawobrzeżnej części miasta. Po długim oczekiwaniu na zgodę sowiecką, 18 września zrzutu nad Warszawę dokonało 107 amerykańskich "Latających Fortec".
W dniach 16-19 września oddziały I Armii WP dokonały desantów w kilku punktach lewobrzeżnej Warszawy.Ostatnie grupy powstańców z AK i żołnierzy I Armii WP walczyły na Czerniakowie do 23 września. W południowej części miasta Niemcy,przystąpili do tłumienia powstania na Górnym Mokotowie. 26 września zarządzono tam ewakuację kanałami. Dzień później ostatni obrońcy skapitulowali. 29 września rozpoczęło się silne uderzenie niemieckie na Żoliborz. 30 września Żoliborz skapitulował.
Kapitulacja[]
W nocy z 2 na 3 października w Ożarowie pod Warszawą podpisany został układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. Do niewoli trafiło ponad 15 tysięcy powstańców z gen. Borem-Komorowskim. W walkach poległo około 18 tysięcy powstańców, a 6 tysięcy odniosło ciężkie rany. Zginęło też ponad 150 tysięcy ludności cywilnej. Niemcy stracili około 10 tysięcy zabitych i rannych. Po kapitulacji powstania Niemcy natychmiast przystąpili do niszczenia ocalałej zabudowy (do stycznia 1945 roku zniszczeniu uległo 70 procent miasta).
Straty[]
Straty po stronie polskiej to 18 tysięcy zabitych i około 25 tysięcy rannych żołnierzy, oraz około 120 do 200 tysięcy ofiar spośród ludności cywilnej. Wśród zabitych przeważała młodzież, w tym większość to kwiat warszawskiej inteligencji. Po stronie niemieckiej straty wynosiły 17 tysięcy zabitych i 9 tysięcy rannych.
W czasie walk zburzonych zostało ok. 25% zabudowy miasta, a po ich zakończeniu dalsze 35%. Wobec zburzenia około 10% podczas walk we wrześniu 1939 roku i 15% w wyniku powstania w getcie warszawskim, pod koniec wojny około 85% miasta leżało w gruzach. Zniszczony został wielowiekowy dorobek kulturalny i materialny.
Linki zewnętrzne[]
- Opis i zdjęcia
- Muzeum Powstania Warszawskiego
- Warsaw Uprising 1944
- Spis miejsc pamięci na stronach UM Warszawa
- 10 artykułów o powstaniu Krzysztofa Marka Raczyńskiego
- "Mój warszawski szał. Druga strona Powstania": wspomnienia sapera Mathiasa Schenka
- Strona przeciwników kultu przywódców Powstania Warszawskiego
- Artykuł "Między patriotyzmem a nieodpowiedzialnością. Czy są winni wzniecenia powstania warszawskiego?"
- Niemiecki artykuł propagandowy z 1944 roku podsumowujący Powstanie Warszawskie
- Niemcy w czasie Powstania Warszawskiego