Wzięcie Arsenału, obraz Marcina Zaleskiego
Powstanie listopadowe - powstanie narodowe przeciw Rosji, rozpoczęte 29 listopada 1830 roku w Warszawie, zakończone w październiku 1831. Powstanie objęło tereny zaboru rosyjskiego, ale jego idee wsparli Polacy z całego dawnego terenu Polski.
Historia[]
Generał Józef Chłopicki
Generał Józef Sowiński
Porucznik Piotr Wysocki
Geneza Powstania listopadowego[]
W 1815r. car Aleksander I utworzył Królestwo Polskie, zwane też Królestwem Kongresowym. Powstało ono z większości ziem Księstwa Warszawskiego; było zależne od Rosji, ale otrzymało znaczna autonomię i najbardziej liberalną konstytucje w Europie.
Do 1830r. Królestwo Polskie szybko rozwijało się gospodarczo. Przybywało ludności, zawarto bardzo korzystny układ celny z Rosją, dzięki któremu polskie wyroby bez przeszkód eksportowano na wschód.
W lipcu 1830r. wybuchła rewolucja we Francji, a w sierpniu w Belgii. W listopadzie car zapowiedział wysłanie armii Królestwa Polskiego do tłumienia belgijskiego powstania. Choć groźba ta była mało realna, poruszyła spiskowców ze sprzysiężenia podchorążych, które powstało w 1828r. w Szkole Podchorążych w Warszawie. Jego przywódcą był podporucznik Piotr Wysocki. Sprzysiężeni podejrzewali, że car zamierza ściągnąć nad Wisłę znaczne siły rosyjskie, by ostatecznie wcielić Królestwo Polskie do Rosji. Postanowili wywołać powstanie, a potem przekazać władzę doświadczonym politykom - "starszym w narodzie" jak ich nazywali.
Nie mieli żadnego programu. Liczyli na poparcie społeczeństwie, mimo licznych i głosów przeciwnych walce. Tych 200 młodych żołnierzy i cywili zaplanowało rozpoczęcie powstania na wieczór 29 listopada 1830 roku. Dramatyczne wydarzenia, które wówczas wystąpiły nazywane są "nocą listopadową".
Przebieg Powstania listopadowego[]
W czasie "nocy listopadowej" kilkuset podchorążych ruszyło przez ciemne ulice Warszawy. Po szturmie na Belweder, gdzie nie udało się schwytać księcia Konstantego, skierowali się do centrum miasta - do Arsenału, gdzie przechowywano broń. Gdy weszli w Nowy Świat, powitała ich cisza - "Polacy, do broni!" - zaczęli wołać. W odpowiedzi usłyszeli trzask zamykanych okiennic. Na wezwanie jednak odpowiedziało kilka tysięcy warszawian i Arsenał został zdobyty. Rankiem książe Konstanty (namiestnik carski) wycofał wierne sobie oddziały za miasto. Warszawa była w rękach powstańców.
"Półgłówki zrobili burdę, którą wszyscy ciężko przypłacić mogą" - powiedział Józef Chłopicki po "nocy listopadowej. Tenże generał 5 grudnia 1830r. ogłosił się dyktatorem. Generał Chłopicki - patriota, a zarazem przeciwnik powstania - wydawał się idealnym człowiekiem do wytargowania ustępstw i zakończenia walk.
W styczniu 1831r. sejm królestwa ogłosił detronizację cara jako króla Polski. W lutym armia polska obroniła Warszawę w bitwie pod Olszynką Grochowską; w maju zaś, Polacy ponieśli klęske pod Ostrołęką. We wrześniu, po szturmie Woli, władze powstania oddały Warszawę Rosjanom.
Skutki Powstania listopadowego[]
Po szturmie Woli i śmierci gen. Sowińskiego, w armii polskiej zaczęły się masowe dezercje. W październiku poddały się twierdze w Modlinie i Zamościu.
Jesienią 1831r. Rosjanie powołali Rząd Tymczasowy którego zadaniem była pacyfikacja i militaryzacja Królestwa, administracja została podporządkowana naczelnikom wojennym, w 1832r. nastąpiło znaczne ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego: zastąpienie konstytucji Statutem Organicznym, wcielenie armii polskiej do rosyjskiej, zniesienie polskiego sejmu i samorządów, postępująca rusyfikacja administracji. Zlikwidowano polskie szkolnictwo wyższe. Interwencyjna armia rosyjska przywlokła ze sobą epidemię cholery, dziesiątkującą ludność Królestwa. W wyniku powstania około 11 tysięcy osób opuściło kraj, rozpoczęła się Wielka Emigracja.
Wielka Emigracja[]
Kamień w Ogrodzie Krasińskich upamiętnia jedno z pierwszych starć powstania
Wielka Emigracja to jeden ze skutków Powstania listopadowego, jeden z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy. Do emigrantów należała głównie szlachta polska, żołnierze powstańczy, członkowie Rządu Narodowego, politycy, pisarze, artyści, inteligencja. Z emigracją związani byli m. in. Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid, Joachim Lelewel, Maurycy Mochnacki, Seweryn Goszczyński, Jan Czyński.
Zobacz też[]
- Warszawa pod zaborami
- Powstania narodowe i zrywy niepodległościowe w Warszawie
- Bitwa pod Wawrem
- Bitwa pod Olszynką Grochowską
- Obrona Woli 1831r.
- Józef Bem
- Józef Chłopicki
- Emilia Plater
- Ignacy Prądzyński
- Jan Skrzynecki
- Józef Sowiński
- Piotr Wysocki