Praga-Północ

Ten artykuł dotyczy dzielnicy. Zobacz też: Praga (obszar historyczny), Praga-Południe (dzielnica) oraz Warszawa Praga (przystanek kolejowy).

Praga-Północ – dzielnica Warszawy położona na prawym brzegu Wisły, dawniej wchodząca w skład gminy Centrum, ograniczona od zachodu Wisłą, od północy ulicą Toruńską, od wschodu linią kolejową nr 9 i nr 20, a od południa linią kolei średnicowej. Ludność dzielnicy (2008) to 72 406 mieszkańców, a powierzchnia to 11,4 km². Urząd Dzielnicy Praga-Północ znajduje się przy ul. Kłopotowskiego 15, a burmistrzem dzielnicy jest Wojciech Zabłocki.

Nazwa dzielnicy jest pisana z dywizem (łącznikiem).

Historia[]

*Targ na Pradze*, Jan Piotr Norblin, 1791

Skanuj0004 — Ulica Targowa na przełomie XIX i XX wieku

Praga Pn MSI — Podział Pragi-Północ według MSI

Najstarszą osadą znajdującą się fizycznie w tej części Pragi było Targowe Wielkie, którego istnienie potwierdzono w 1113 roku. Wieś miała duże znaczenie także w przeprawie przez Wisłę, jednak potem utraciła na znaczeniu. W południowej części rozwijał się Skaryszew, a w północnej około 1432 roku potwierdzono istnienie wsi Praga. Granica pomiędzy tymi dwoma osadami przebiegała na linii współczesnej ulicy Ząbkowskiej. Dobrym motorem napędowym Pragi było istnienie po drugiej strony miasta – Warszawy, dzięki czemu 10 lutego 1648 roku Praga (Biskupia) otrzymała prawa miejskie. Wkrótce jednak nadszedł potop szwedzki, a w wyniku bitwy warszawskiej Praga została zniszczona. Kolejne zniszczenia przyniósł okres wojny północnej, a szczególnie lata 1702-1704. W XVIII wieku na tym terenie rozwinęły się trzy jurydyki: Golędzinów, Praga i Skaryszew. W 1791 roku na mocy Prawa o miastach wszystkie one stały się faktyczną częścią Warszawy.

Dalszy rozwój Pragi, która skupiała się wówczas głównie w rejonie nadwiślańskim oraz niedaleko Ratuszowej, zatrzymała insurekcja kościuszkowska, a w szczególności przeprowadzony przez Rosjan 4 listopada 1794 roku szturm, który przeszedł do historii jako Rzeź Pragi. Choć Pragi broniły rozległe szańce obsadzone przez około 17 tysięcy osób, to Rosjanie przebili się przez nie i rozpoczęli walki uliczne. Według szacunków podczas walk zginęło od 3 do 20 tysięcy osób, zniszczonych zostało kilkaset budynków. Do niewoli poszło około 10 do 12 tysięcy żołnierzy. Mieszkańców próbowali ratować lokalni kościelni i kupcy, jednak ich ofiarność na niewiele się zdała. Ledwo Praga zdołała się podnieść, podczas wojen napoleońskich spora część praskich zabudowań została rozebrana w związku z budową umocnionego przyczółka.

Dalszy rozwój Pragi następuje od lat 60. XIX wieku, kiedy w związku z rozbudową sieci kolejowej wybudowano najpierw Dworzec Petersburski (1862) przy ulicy Wileńskiej, a następnie Dworzec Terespolski (1866) przy Kijowskiej. W międzyczasie, bo w 1864 otwarto most Kierbedzia łączący Pragę z lewym brzegiem Wisły, przez który w 1866 pojechała pierwsza linia tramwaju konnego. Powstała cerkiew przy Zygmuntowskiej, której celem było pokazanie przybywającym ze wschodu pociągami pasażerom, że Warszawa jest miastem czysto rosyjskim. Oprócz prawosławia pewien odsetek ludności stanowili także Żydzi, a najliczniejsi katolicy zaś musieli korzystać z jednej świątyni: kościoła Matki Bożej Loretańskiej. Dopiero w 1901 roku zakończono budowę nowej świątyni dla Pragi, która zajęła jedno z ostatnich wolnych miejsc. Praga została bowiem opleciona siecią torów kolejowych oraz ograniczona licznymi terenami wojskowymi, szczególnie przy ul. 11 Listopada. Zabudowa coraz bardziej gęstniała, a nowych przestrzeni brakowało. Na północy jednak, w rejonie dzisiejszej ul. Toruńskiej, rozwijała się swobodnie osada Pelcowizna.

W okresie międzywojennym ta część Pragi zaczęła powoli zmieniać swoje oblicze. Powstał dwunastohektarowy ogród zoologiczny oraz trochę nowych inwestycji, jednak rozwój nadal był ograniczony przez teren wojskowy w rejonie ul. 11 Listopada. Dużo pozytywnych zmian przyniosła kolej, dzięki której rozwijał się przemysł oraz powstawały nowoczesne inwestycje, aktualne do dzisiaj, takie jak Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych czy linia średnicowa. Praga uniknęła wielkich zniszczeń podczas kampanii wrześniowej, i choć planowano na jej terenie założenie getta, to ostatecznie powstało ono na Muranowie. Podczas powstania warszawskiego polskie podziemie opanowało najważniejsze placówki, jednak w związku z niepowodzeniem w walce o mosty powstańcy po kilku dniach wrócili do konspiracji. Dzięki temu, a także dzięki wkroczeniu 14 września 1944 roku na Pragę wojsk radzieckich i polskich ta część miasta uniknęła zniszczeń, jakie doświadczyła Warszawa lewobrzeżna. Kiedy po drugiej stronie Wisły płonęło miasto, na Pradze tymczasowe władze polskie przejmowały obiekty i ustanawiały tam tymczasowe urzędy. Dopiero 17 stycznia 1945 roku wojsko przekroczyło Wisłę i stanęło na lewym brzegu rzeki.

Wojnę na Pradze przetrwało około 150 tysięcy mieszkańców, co stanowiło zdecydowaną większość spośród około 180 tysięcy mieszkańców Warszawy na początku 1945 roku. Ulica Targowa była główną ulicą miasta i dopiero powoli, od 1946 roku, życie zaczęło wracać na lewy brzeg Wisły. Tam można było budować nową, socjalistyczną stolicą, a niezniszczona Praga umiejscowiona została na uboczu. Co prawda wolne tereny Nowej Pragi i Golędzinowa przeznaczono pod inwestycje mieszkaniowe i przemysłowe godne Polski socjalistycznej, jednak pozostała część dzielnicy pozostawiona została na pastwę losu. Gdzieniegdzie na wolnej przestrzeni powstawały osiedla bloków, takie jak Osiedle Panieńska czy Osiedle Szmulowizna, jednak większość kamienic i podwórek bez zmian przetrwała kilkadziesiąt lat. Dopiero na początku XXI wieku pojawiło się większe zainteresowanie Pragą, odrestaurowano fragment ul. Ząbkowskiej, która stała się zaczątkiem „praskiej starówki”, coraz więcej instytucji artystycznych oraz prywatnych galerii zaczęło także pojawiać się na Pradze. Szczególnie duże znaczenie miała ku temu Fabryka Trzciny na ul. Otwockiej. I choć dzielnica zmienia się na lepsze, wciąż ma opinię niebezpiecznej (szczególnie rejony Kawęczyńskiej, Brzeskiej i Stalowej), i wiele pracy będzie musiało zostać włożone, aby przywrócić wielu zaniedbanym obiektom swój dawny wygląd – w 2013 roku zapowiedziane zostały projekty rewitalizacyjne, ze szczególnym uwzględnieniem rejonu ul. Brzeskiej.

Obiekty[]

Praga-Północ to przede wszystkim zachowana w niemal niezmienionym zabudowa z XIX oraz z I połowy XX wieku, w żadnej innej części miasta nie ma tak wielu autentycznych kamienic. Drugą część dzielnicy stanowią socrealistyczne osiedla Nowej Pragi w rejonie placu Hallera, trzecia część to natomiast przemysłowy obszar północnej części dzielnicy z rzadka jedynie przepleciony terenami mieszkalnymi, takimi jak Śliwice. Liczne są też tereny kolejowe.

Osiedla[]

Niedżwiedź Aleja Solidarności — Niedźwiedź na wybiegu w Parku Praskim im. Żołnierzy I Armii Wojska Polskiego

Praga-Północ według standardu Miejskiego Systemu Informacji dzieli się na cztery obszary, i są to:

Stara Praga – obejmuje najstarszą część zabudowy Pragi pomiędzy brzegiem Wisły, aleją Solidarności a Markowską. Oprócz zabudowy przedwojennej znajdują się tu powojenne już osiedla Panieńska oraz Jagiellońska.
Szmulowizna – zwana też niepoprawnie Szmulkami, obejmuje wschodnią część dzielnicy związaną z terenami należącymi dawniej do Szmula Zbytkowera. Tutaj również dominuje zabudowa przedwojenna, jednak pomiędzy kamienicami znajdują się bloki osiedla Szmulowizna.
Nowa Praga – najbardziej zróżnicowany obszar Pragi-Północ obejmuje zarówno przedwojenne kamienice w rejonie Stalowej, Środkowej i Szwedzkiej, powojenne, socrealistyczne osiedla w okolicy placu Hallera (osiedla Praga I, Praga II oraz Praga III) oraz tereny zielone od strony Wisły z ogrodem zoologicznym i Parkiem Praskim.
Pelcowizna – najbardziej na północ wysunięta, przemysłowa część dzielnicy, gdzie dominującą rolę odgrywają Fabryka Samochodów Osobowych. I choć na tym terenie znajdowały się niegdyś osady Pelcowizna, Śliwice i Golędzinów to zabudowy mieszkalnej jest tu dziś niewiele.

Zabytki[]

Dyrekcja — Gmach Dyrekcji PKP przy ul. Targowej

Spis Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wymienia na Pradze-Północ kilkadziesiąt obiektów wpisanych do tego rejestru. Wszystkie je można znaleźć w tym miejscu, a do najważniejszych spośród nich należą:

Bazylika katedralna św. Michała Archanioła i św. Floriana przy Floriańskiej,
Kościół Matki Bożej Loretańskiej przy Ratuszowej,
Cerkiew Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny przy alei Solidarności,
Budynek Komory Wodnej przy Kłopotowskiego,
Dawna rozlewnia spirytusu „Rektyfikacja Warszawska” przy Ząbkowskiej,
Zajezdnia tramwajowa Praga przy Kawęczyńskiej,
Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych przy Targowej,
Układy urbanistyczne ulic Targowej, Ząbkowskiej, Brzeskiej i Małej,
Układ urbanistyczny osiedla Praga I.

Wpisem objętych jest także szereg innych obiektów, zakładów przemysłowych oraz pojedynczych kamienic wzdłuż takich ulic jak Inżynierska, Jagiellońska, Mała, Targowa, Wileńska czy Ząbkowska.

Szkolnictwo[]

Kowieńska (nr 12-20, szkoła) — Szkoła Podstawowa nr 127

Na terenie dzielnicy Praga-Północ funkcjonuje trzynaście przedszkoli, następnie jest sześć szkół podstawowych:

Szkoła Podstawowa Specjalna nr 6, ul. Tarchomińska 4, Szmulowizna
Szkoła Podstawowa nr 30 z Oddziałami Integracyjnymi im. Powstańców 1863 roku, ul. Kawęczyńska 2, Szmulowizna
Szkoła Podstawowa nr 50 im. Królowej Jadwigi, ul. Jagiellońska 7, Stara Praga
Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 73 im. Króla Stefana Batorego, ul. Białostocka 10/18, Stara Praga
Szkoła Podstawowa nr 127 im. Henryka Sienkiewicza, ul. Kowieńska 12/20, Nowa Praga
Szkoła Podstawowa nr 258 im. Jakuba Jasińskiego, ul. Brechta 8, Nowa Praga
Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 354, ul. Otwocka 3, Szmulowizna

Gimnazjów jest na terenie dzielnicy dziewięć:

Akademickie Gimnazjum nr 50 Wyższej Szkoły Menedżerskiej, ul. Wojnicka 4, Szmulowizna
Europejskie Gimnazjum dla Dorosłych, ul. Burdzińskiego 4, Nowa Praga
Gimnazjum nr 30 im. Kazimierza Pułaskiego, ul. Szanajcy 17/19, Nowa Praga
Gimnazjum nr 31 z Oddziałami Integracyjnymi im. rtm. Witolda Pileckiego, ul. Sierakowskiego 9, Stara Praga
Gimnazjum nr 32 z Oddziałami Integracyjnymi im. Adama Asnyka, ul. Otwocka 3, Szmulowizna
Gimnazjum Sportowe nr 57 im. Królowej Jadwigi, ul. Jagiellońska 7, Stara Praga
Gimnazjum nr 58 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Władysława IV, ul. Jagiellońska 38, Stara Praga
Gimnazjum Specjalne nr 68, ul. Tarchomińska 4, Szmulowizna
Gimnazjum dla Dorosłych nr 69 im. płk. Zygmunta Ignacego Rylskiego „Hańczy”, ul. Kawęczyńska 12, Szmulowizna

Liceum im — VIII Liceum Ogólnokształcące im. Władysława IV

Namysłowska (nr 1) — Szkoła Policealna nr 21

Liceów na terenie dzielnicy jest dwanaście, techników jedenaście, a szkoły zawodowe są trzy:

Akademickie Liceum Ogólnokształcące Wyższej Szkoły Menedżerskiej, ul. Kawęczyńska 36, Szmulowizna
VIII Liceum Ogólnokształcące im. Władysława IV, ul. Jagiellońska 38, Stara Praga
XIV Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, ul. Burdzińskiego 4, Nowa Praga
XX Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego, ul. Objazdowa 3, Szmulowizna
L Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi im. Ruy Barbosy, ul. Burdzińskiego 4, Nowa Praga
LXXVI Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Piłsudskiego, ul. Kowelska 1, Nowa Praga
CXXX Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, ul. Burdzińskiego 4, Nowa Praga
Międzynarodowe Prywatne Liceum Ogólnokształcące, ul. Witkiewicza 16, Pelcowizna
Niepubliczne Uzupełniające Technikum Samochodowe nr 1, ul. Jagiellońska 61, Pelcowizna
Prywatne Liceum Ogólnokształcące nr 79, ul. Kijowska 3, Stara Praga
Prywatne Technikum Ekonomiczne nr 6, ul. Kijowska 3, Stara Praga
Prywatne Technikum Uzupełniające Gastronomiczne nr 2, ul. Targowa 86, Nowa Praga
Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 3 Społecznego Towarzystwa Oświatowego, ul. Białostocka 4, Stara Praga
Technikum Geologiczno-Geodezyjno-Drogowe im. prof. dr. Stanisława Kluźniaka, ul. Szanajcy 5, Nowa Praga
Technikum Mechaniczne, ul. Jagiellońska 71, Pelcowizna
Technikum Mechaniczne nr 5 im. Stefana Starzyńskiego, ul. Jagiellońska 61, Pelcowizna
Technikum nr 6, ul. Targowa 86, Nowa Praga
Technikum nr 20, ul. Ratuszowa 13, Nowa Praga
Technikum Uzupełniające nr 22, ul. Targowa 86, Nowa Praga
Technikum Uzupełniające nr 23, ul. Jagiellońska 61, Pelcowizna
Technikum Uzupełniające dla Dorosłych Fundacji Oświaty, ul. Namysłowska 1, Nowa Praga
Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych nr 14, ul. Ratuszowa 11, Nowa Praga
Wielokulturowe Liceum Humanistyczne, ul. Kłopotowskiego 31, Stara Praga
Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 7, ul. Targowa 86, Nowa Praga
Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 12 im. Stefana Starzyńskiego, ul. Jagiellońska 61, Pelcowizna
Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna nr 51, ul. Namysłowska 10, Nowa Praga

Na Pradze-Północ działają ponadto cztery szkoły policealne oraz cztery uczelnie wyższe:

Niepubliczna Policealna Szkoła Samochodowa dla Dorosłych, ul. Jagiellońska 61, Pelcowizna
Prywatna Szkoła Policealna nr 1 dla Dorosłych, ul. Kijowska 3, Stara Praga
Szkoła Policealna nr 20, ul. Szanajcy 5, Nowa Praga
Szkoła Policealna nr 21, ul. Targowa 86, Nowa Praga

Akademia Leona Koźmińskiego, ul. Jagiellońska 57/59, Pelcowizna
Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji, ul. Grodzieńska 21/29, Szmulowizna
Wyższa Szkoła Cła i Logistyki, ul. Jagiellońska 82, Pelcowizna
Wyższa Szkoła Menedżerska, ul. Kawęczyńska 36, Szmulowizna

Pozostałe obiekty[]

Bazar Różyckiego (Targowa) — Bazar Różyckiego

Z innych ważnych obiektów na Pradze-Północ należy wymienić:

...Bazar Różyckiego, ul. Targowa 54
Galeria Wileńska, ul. Targowa 72
Dawna Wytwórnia Wódek „Koneser”, ul. Ząbkowska 27/33
Fabryka Samochodów Osobowych, ul. Jagiellońska 88
Fabryka Trzciny, ul. Otwocka 14
Milenium Centrum, ul. Targowa 24
Ogród Zoologiczny, ul. Ratuszowa 1
Port Praski, ul. Wybrzeże Szczecińskie
Przemysłowy Instytut Motoryzacji, ul. Jagiellońska 55
Szpital im. Michała Okońskiego, ul. Brzeska 12
Szpital Okulistyczny, ul. Sierakowskiego 13
Szpital Praski, al. Solidarności 67
Urząd Dzielnicy Praga Północ, ul. Kłopotowskiego 15
Urząd Marszałkowski, ul. Jagiellońska 26
Urząd Skarbowy „Praga”, ul. Jagiellońska 15
Urząd Skarbowy „Targówek”, ul. Dąbrowszczaków 14
Urząd Stanu Cywilnego, ul. Kłopotowskiego 1/3
Zajezdnia Autobusowa Stalowa, ul. Stalowa 77
Zajezdnia Tramwajowa Praga, ul. Kawęczyńska 16

Tereny zielone[]

Nie licząc terenów nadwiślańskich na Pradze-Północ jest niewiele obszarów zieleni. Większość z nich kumuluje się w zachodniej części dzielnicy, w rejonie ulicy Ratuszowej, gdzie znajduje się największy północnopraski Park Praski oraz rozległy obszar ogrodu zoologicznego. W pozostałej części dzielnicy obszary zielone zajmują niewielkie obszary, i są to takie miejsca jak Skwer Antoniego Żurowskiego, skwer na placu Hallera czy skwer na ul. Objazdowej. Sporo zieleni jest na powojennych osiedlach na Nowej Pradze, jednak na podwórkach starych kamienic zieleni najczęściej jest bardzo mało.

Infrastruktura[]

Drogi[]

Centralnymi węzłami drogowymi Pragi-Północ są plac Wileński oraz rondo Starzyńskiego, od których rozchodzą się we wszystkich kierunkach najważniejsze ciągi komunikacyjne łączące Pragę-Północ z pozostałymi dzielnicami. Główny ruch odbywa się aleją Solidarności oraz ulicami Targową, Jagiellońską, Starzyńskiego, Szwedzką, Wybrzeżem Helskim oraz Wybrzeżem Szczecińskim. Dwie z nich prowadzą do ważnych, tranzytowych mostów: Mostu Gdańskiego (Ulica Starzyńskiego przechodząca w Śródmieściu w ulicę Słomińskiego) oraz Mostu Śląsko-Dąbrowskiego (Aleja Solidarności). Lokalne znaczenie ma most Świętokrzyski, do którego wiedzie ulica Sokola i jej przedłużenie, ul. Zamoście. W dojeździe do poszczególnych fragmentów dzielnicy znaczenie mają także takie ulice jak Dąbrowszczaków, pl. Hallera, Ratuszowa, 11 Listopada, Stalowa, Wileńska, Kłopotowskiego, Okrzei, Ząbkowska, Białostocka, Radzymińska oraz Kawęczyńska. Oddzielnie wymienić należy także ulicę Kijowską, której jedyną funkcją dziś jest doprowadzenie ruchu do Dworca Wschodniego.

Koleje[]

Praga-Północ opleciona jest ze wszystkich siecią torów kolejowych, których historia sięga połowy XIX wieku. Wtedy też powstały dwa istotne dworce dalekobieżne, które funkcjonują do dzisiaj: Warszawa Wileńska (dziś służy tylko pociągom regionalnym) oraz Warszawa Wschodnia. Pomimo jednak gęstej sieci kolejowej przystanków dla pasażerów, poza wymienionymi, jest niewiele – funkcjonują jedynie przystanki Warszawa Zoo oraz Warszawa Stadion, jednak ich wykorzystanie jest niewielkie.

Komunikacja miejska[]

Stalowa (tramwaj 23) — Tramwaj linii 23 na ul. Stalowej

Praga-Północ jest dobrze skomunikowana z pozostałymi częściami miasta. Już od 1866 roku funkcjonował tramwaj konny kursujący pomiędzy warszawskimi dworcami kolejowymi, który stał się wkrótce częścią sieci tramwajowej. Praga-Północ jest praktycznie ostatnią dzielnicą, gdzie nie zlikwidowano lokalnych linii tramwajowych – poza istotnymi trasami wzdłuż alei Solidarności, Jagiellońskiej, Starzyńskiego czy nawet 11 Listopada nadal funkcjonują wykorzystywane jedynie przez lokalnych mieszkańców trasy tramwajowe wzdłuż Stalowej oraz Kawęczyńskiej. Jednocześnie są to ostatnie w Warszawie (poza Młynarską, Stawkami i Skierniewicką) torowiska tramwajowe, które przebiegają bezpośrednio w jezdni. Umożliwiają one dotarcie mieszkańcom Pragi w najważniejsze miejsca stolicy.

Linie autobusowe pełnią wewnątrz dzielnicy jedynie funkcję uzupełniającą, zastępując tramwaje tam, gdzie ostatecznie zdecydowano się na likwidację tras tramwajowych (np. na Ząbkowskiej), ponadto jednak większość linii autobusowych pełni funkcję tranzytową pomiędzy dzielnicami bądź dowozową z podwarszawskich miejscowości. Na ich rzecz pracuje największa w dzielnicy pętla autobusowa Dworzec Wschodni (Kijowska). Około 2014 roku sieć transportową na Pradze-Północ ma uzupełnić II linia metra ze stacjami Stadion oraz Dworzec Wileński.

Ścieżki rowerowe[]

Zobacz więcej w artykule: Ścieżki rowerowe#Praga Północ.

Schemat ścieżek rowerowych na Pradze Południe

Na Pradze-Północ znajduje się niespełna dziesięć kilometrów ścieżek rowerowych, które kumulują się wzdłuż brzegów Wisły: na mostach oraz wzdłuż Wybrzeża Szczecińskiego, Helskiego i Puckiego. Projektowane są główne ciągi wzdłuż alei Solidarności oraz wzdłuż ulicy Jagiellońskiej, ponadto studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego przewiduje ścieżki także wzdłuż Targowej, Ząbkowskiej, Ratuszowej czy Namysłowskiej. Nie wiadomo jednak, kiedy mogą one powstać.