Ulica Marszałkowska

Ten artykuł dotyczy ulicy. Zobacz też: Zespół przystankowy Marszałkowska.

Ulica Marszałkowska – ulica położona w Śródmieściu, jedna z głównych arterii Warszawy, biegnie od pl. Unii Lubelskiej do pl. Bankowego.

Historia[]

Zobacz więcej w artykule: Historia ulicy Marszałkowskiej.

Warszawa - Marszałkowska1867 — Ulica Marszałkowska w 1867 roku, skrzyżowanie z ul. Świętokrzyską

Marszałkowska 1912 — Ulica Marszałkowska w 1912 roku, skrzyżowanie z ul. Piękną

Powstanie ulicy wiąże się z osobą marszałka wielkiego koronnego Franciszka Bielińskiego, właściciela pobliskiej jurydyki Bielino, który był inicjatorem wytyczenia ulicy, przedłużonej z czasem na odcinek Królewska – Bagatela. W 1770 roku nazwę Marszałkowska uznano za oficjalną, ulica była początkowo zabudowana dworkami otoczonymi polami i ogrodami, jednak z czasem pojawiały się tutaj coraz liczniej coraz większe kamienice – głównym czynnikiem miastotwórczym dla ulicy, który spotęgował rozwój ulicy, był Dworzec Wiedeński, otwarty na rogu Alej Jerozolimskich w 1845 roku.

W 1870 roku ulica została wybrukowana, była też coraz ściślej zabudowywana coraz wyższymi i bogato zdobionymi kamienicami, stając się jedną z najbardziej reprezentacyjnych arterii Warszawy, pełną sklepów, restauracji i hoteli. W okresie międzywojennym należała do najruchliwszych ulic miasta, rozpoczęto też planowanie jej przedłużenia na północ, do pl. Bankowego, co zrealizowano do końca już podczas II wojny światowej, Wtedy też zabudowa ulicy uległa znacznym zniszczeniom, jednak wiele budynków i kamienic przetrwało. W ich przyziemiach w 1945 roku zaczął odradzać się handel, tworząc tzw. "Parterową Marszałkowską".

Ulica Marszałkowska, jako główna ulica miasta, stała się wkrótce przedmiotem zainteresowania komunistycznych decydentów, którzy podjęli decyzję o znacznym poszerzeniu arterii oraz zabudowaniu jej reprezentacyjnymi gmachami – w ten sposób powstał Pałac Kultury i Nauki, Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa, a potem także Ściana Wschodnia, Rotunda, Hotel Forum. Później pod ulicą przeprowadzono I linię metra, zaś na początku XXI wieku ulicę odremontowano. U zbiegu z ul. Świętokrzyską znajduje się stacja węzłowa II linii metra – Świętokrzyska. W przyszłości planowane jest zwężenie jezdni na rzecz chodników dla pieszych.

Przebieg[]

Marszalkowska (3) — Ulica Marszałkowska na wysokości ul. Wspólnej

Marszałkowska (3) — Ulica Marszałkowska na wysokości pl. Konstytucji

Ulica Marszałkowska rozpoczyna swój bieg od pl. Unii Lubelskiej, gdzie zbiegają się al. Szucha, ul. Bagatela, ul. Klonowa, ul. Puławska, ul. Boya-Żeleńskiego i ul. Polna. Następnie biegnie na północ, krzyżując się kolejno z następującymi ulicami: Zoli, Litewską, Oleandrów, al. Armii Ludowej (wiaduktem), al. Wyzwolenia, Nowowiejską i Mokotowską (tworząc z tymi trzema pl. Zbawiciela), po czym wpada na pl. Konstytucji – zbieg z ul. Waryńskiego, ul. Śniadeckich, ul. Koszykową i ul. Piękną.

Za pl. Konstytucji kontynuuje bieg na północ, krzyżując się kolejno z Wilczą, Skorupki, Hożą, Wspólną, Żurawią, Nowogrodzką, Alejami Jerozolimskimi (tworząc rondo Dmowskiego), Widok, Złotą, Sienkiewicza, Moniuszki, Świętokrzyską, Rysią, dreptakiem Białoszewskiego, Królewską i Ptasią (przy pl. Żelaznej Bramy), kończąc się na wlocie na pl. Bankowy, u zbiegu z ul. Senatorską i ul. Elektoralną.

Ulica jest na dominującym odcinku dwukierunkową ulicą o klasie drogi zbiorczej z torowiskiem tramwajowym, jedynie na odcinku pl. Unii Lubelskiej – pl. Konstytucji ulica jest węższa, jednokierunkowa w kierunku północnym. Pod ulicą biegnie I linia metra, zaś na odcinku Nowogrodzka – pl. Konstytucji wzdłuż ulicy biegnie ścieżka rowerowa. W planach jest też wytyczenie kontrapasa rowerowego na odcinku pl. Konstytucji – pl. Unii Lubelskiej oraz budowa ścieżki rowerowej na odcinku Królewska – Świętokrzyska.

Obiekty[]

KamienicaKacperskichwWarszawie2019 — Kamienica Kacperskich (nr 1)

Marszałkowska (budynek nr 18) — Kamienica Związku Emerytów Banku Polskiego (nr 18)

Marszalkowska (kamienica nr 72) — Kamienica Matiasa Taubenhausa (nr 72)

Kamienica Lothego 1914 — Kamienica Pinkusa Lothego (nr 100) – nieistniejąca

Marszalkowska (142) — Biurowiec Królewska (nr 142)

ul. Marszałkowska 1 – Kamienica Kacperskich
ul. Marszałkowska 2 – Kamienica przedwojenna
ul. Marszałkowska 3/5 – Budynek drukarni "Prasy Polskiej"
ul. Marszałkowska 4 – Kamienica Juliusza Ostrowskiego
ul. Marszałkowska 6 – Kamienica Ludwika Panczakiewicza
ul. Marszałkowska 8 – Kamienica Heleny Pal, w niej Teatr Rozmaitości
ul. Marszałkowska 17 – Kamienica Posepnego
ul. Marszałkowska 18 – Kamienica Związku Emerytów Banku Polskiego
ul. Marszałkowska 19 – Kamienica Rotbarda
ul. Marszałkowska 24/26 – Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny ze przyszpitalnym gimnazjum społecznym nr 148 oraz urzędem pocztowym nr 57
ul. Marszałkowska 27/35a – Przedszkole nr 21
ul. Marszałkowska 28 – Kino Luna
ul. Marszałkowska 37 – Kościół Najświętszego Zbawiciela
ul. Marszałkowska 41 – Kamienica Jana Sobierajskiego
ul. Marszałkowska 43 – Kamienica przedwojenna
ul. Marszałkowska 56 – Kamienica Kohnów, w niej Teatr Polonia
ul. Marszałkowska 58 – Kamienica przedwojenna
ul. Marszałkowska 60 – Kamienica przedwojenna
ul. Marszałkowska 62 – Kamienica przedwojenna
ul. Marszałkowska 66 – Kamienica I. Rothberga
ul. Marszałkowska 72 – Kamienica Matiasa Taubenhausa
ul. Marszałkowska 76 – Marszałkowska 76 Office Center, w nim studio "Dzień Dobry TVN"
ul. Marszałkowska 77/79 – Biuro Geodezji i Katastru Urzędu Dzielnicy Śródmieście
ul. Marszałkowska 80 – Węgierski Instytut Kultury
ul. Marszałkowska 81 – Kamienica Rothberga i Frumkina
ul. Marszałkowska 82 – Biurowiec d. Najwyższej Izby Kontroli
ul. Marszałkowska 89 – Wolf Marszałkowska
ul. Marszałkowska 91/97 – Biurowiec PKO BP
ul. Marszałkowska 94/98 – Hotel Novotel (d. Forum)
ul. Marszałkowska 99 – Pawilon handlowy "Cepelia"
ul. Marszałkowska 99a – Hotel Metropol
róg Alej Jerozolimskie – stacja metra "Centrum"
ul. Marszałkowska 100/102 – Rotunda
ul. Marszałkowska 104/122 – Ściana Wschodnia, w tym:
- Domy Towarowe Centrum (Junior, Wars, Sawa)
- Teatr Mały (nieistniejący)
ul. Marszałkowska 111 – Saski Business Park
ul. Marszałkowska 115 – Dom Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
ul. Marszałkowska 124/126 – Dawny Gmach Towarzystwa Ubezpieczeń "Rossija", tzw. "Dom pod Sedesami"
ul. Marszałkowska 128/134 – Centrum Marszałkowska, dawniej w tym miejscu znajdował się Dom Handlowy Sezam z pierwszym w Polsce McDonaldem (rozebrany w 2015)
róg ul. Świętokrzyskiej – stacja metra "Świętokrzyska"
ul. Marszałkowska 138 – Teatr Kwadrat (dawniej Kinoteatr Bajka)
ul. Marszałkowska 142 – Centrum Królewska, w nim ambasada Królestwa Danii

Obiekty historyczne[]

ul. Marszałkowska 9 – Kamienica Centralnego Laboratorium Chemicznego
ul. Marszałkowska 38 – Kamienica Jakuba Hochsteina
ul. Marszałkowska 45 – Budynek kliniki Ludwika Bryndza-Nackiego (rozebrana w 2011)
ul. Marszałkowska 59 – Kamienica Trzetrzewińskiej
ul. Marszałkowska 63 – Kamienica pod Syrenami
ul. Marszałkowska 73 – Kamienica Sierpińskich
ul. Marszałkowska 74 – Kamienica pod Husarzem
ul. Marszałkowska 75 – Kamienica Jana Fruzińskiego
ul. Marszałkowska 81 – Fabryka Tabaczna "Union"
ul. Marszałkowska 86 – Kamienica Matiasa Taubenhausa
ul. Marszałkowska 98 – Kamienica Matiasa Bersohna
ul. Marszałkowska 100 – Kamienica Pinkusa Lothego
ul. Marszałkowska 101 – Willa Henryka Marconiego
ul. Marszałkowska 102 – Kamienica Hotelu Wiedeńskiego
ul. Marszałkowska 103 – Pawilon Cukierni Tureckiej
ul. Marszałkowska 108 – Kamienica Harczyków
ul. Marszałkowska 109 – Kamienica Holców
ul. Marszałkowska 122 – Kamienica Bogowolskiego
ul. Marszałkowska 129 – Kamienica Zambonich
ul. Marszałkowska 130 – Kamienica Jankowskiego
ul. Marszałkowska 134 –
- Gmach Centrali PKO (1938 – lata 60.)
- Kamienica Grzegorza Stiagatowa (1863 – 1936)
ul. Marszałkowska 141 – Kamienica Józefa Pruszaka
ul. Marszałkowska 142 – Pawilon "Orbisu"
ul. Marszałkowska 144 – Kamienica Józefa Orłowskiego
ul. Marszałkowska 147 – Kamienica Martwicha
ul. Marszałkowska 150 – Kamienica Hersego
ul. Marszałkowska 151 – Kamienica Aleksandra Blumenfelda
ul. Marszałkowska 152 – Kamienica Alfonsa Kropiwnickiego
ul. Marszałkowska 154 – Kamienica Blochów

Miejsca pamiątkowe[]

Rotunda (tablica pamiatkowa) — Płyta pamiątkowa przy Rotundzie

Tablica Tchorka Marszałkowska 136 — Kamień pamiątkowy na budynku nr 136

ul. Marszałkowska 9/15 – na bloku osiedla MDM znajduje się oryginalne ogłoszenie z 1959 roku, dawniej zakryte tynkiem,
ul. Marszałkowska 27/35 – na bloku osiedla MDM znajdują się dwie tablice pamiątkowe Tchorka, upamiętniające miejsca, gdzie w sierpniu 1944 roku Niemcy rozstrzelali wielu Polaków,
ul. Marszałkowska 62 – na budynku znajduje się tablica upamiętniająca placówkę informacyjno-radiową „Radiostacja Anna”, która działała w tym budynku w sierpniu i wrześniu 1944 roku pod dowództwem dra Kazimierza Ostrowskiego „Olesza”,
ul. Marszałkowska 68/70 — na budynku znajduje się tablica upamiętniająca pisarza Artura Międzyrzeckiego,
ul. Marszałkowska 74 – na budynku znajduje się tablica upamiętniająca sztab batalionu "Iwo", który mieścił się w w tym miejscu w czasie powstania warszawskiego,
ul. Marszałkowska 100/102 – przy budynku znajduje się płyta upamiętniająca ofiary wybuchu gazu z 1979 roku,
ul. Marszałkowska 124/126 – na budynku umieszczone są tablice upamiętniające pracowników Pocztowej Kasy Oszczędności, poległych w latach 1939-1945, oraz kompanii AK „Koszta”, która kwaterowała tutaj w czasie powstania warszawskiego,
róg ul. Świętokrzyskiej – kamień pamiątkowy Tchorka w miejscu, gdzie 2 sierpnia 1944 roku Niemcy rozstrzelali 40 osób,
ul. Marszałkowska 136 – na budynku znajduje się tablica pamiątkowa Tchorka, upamiętniająca miejsce, gdzie 1 sierpnia 1944 stracono roku 40 cywilów,
ul. Marszałkowska 142 – na budynku znajduje się tablica upamiętniająca kompozytora i dyrygenta Wacława Lachmana,
róg ul. Królewskiej – kamień upamiętniający Operalnię oraz powstanie Teatru Narodowego,

Ciekawostki[]

Marszalkowska (142,tablica KRN) — Tabliczka przy tablicy pamiątkowej na budynku nr 136

Licznik dlugu publicznego Marszalkowska 99 — Licznik długu publicznego

Dawniej robocza nazwa "Nowo-Marszałkowska" stosowana była dla dwóch różnych ulic – ul. Waryńskiego oraz obecnej ul. Marszałkowskiej na odcinku na północ od ul. Królewskiej.
Na budynku nr 136, obok tablicy pamiątkowej, widnieje tabliczka informująca, że miejscem młodzież szkoły podstawowej nr 164 przy ul. K.R.N. 10 – informacja ta jest podwójnie nieaktualna, gdyż ulica K.R.N. (Krajowej Rady Narodowej) to dziś ul. Twarda, zaś w miejscu dawnej szkoły podstawowej mieści się obecnie gimnazjum nr 42.
Proponowaną nazwą dla stacji metra C-11 Świętokrzyska była "Marszałkowska".
Przy rondzie R. Dmowskiego znajduje się kamień odległości, pokazujący dystans z Warszawy do kilkudziesięciu miast Europy.
W latach 1948-1961 obecna ul. Marszałkowska na odcinku pl. Bankowy – ul. Królewska nazywała się Marcelego Nowotki (por. Andersa).
We wrześniu 2010 roku na tablicy elektronicznej umieszczonej na dachu pawilonu handlowego "Cepelia" (nr 99) uruchomiono pierwszy w Polsce "licznik długu publicznego" – ma on podnosić świadomość obywateli na temat zadłużenia państwa. Podobne urządzenia można spotkać w wielu miastach świata (m.in. The National Debt Clock na Manhattanie).