nr w rej. |
592 |
Ulica Twarda (dawniej Krajowej Rady Narodowej, w skrócie KRN) – ulica położona w Śródmieściu i na Woli, która biegnie odcinkami od pl. Grzybowskiego do ul. Miedzianej.
Historia[]
Początki ulicy sięgają przynajmniej XVII wieku, była pierwotnie częścią traktu wybiegającego ze Starej Warszawy na południowy-zachód przez Grzybów i Rakowiec do Krakowa, który później podzielił się na ulice: Senatorską, Żabią, Graniczną, Twardą oraz Grójecką. W I połowie XVIII wieku ulica wybiegała z placu Bankowego, a potem z rynku Grzybowa. Ulica została oficjalnie uregulowana i nazwana około 1770 roku, a nazwa Twarda została wyprowadzona od faktu, że droga biegła po grobli między terenami podmokłymi. W tym samym okresie uregulowano także większość jej współczesnych przecznic, w tym Sienną i Śliską. Po koniec XVIII wieku przy ulicy znajdował się pałac, pięć kamienic, 24 drewniane dworki, gorzelnia i młyn.
Ulica Twarda była od zawsze bardzo ważną arterią wylotową z Warszawy, dlatego też w 1816 roku, zaraz za Okopami Lubomirskiego, wybudowano rogatki jerozolimskie. W 1823 roku ulicę ponownie uregulowano i połączono z nowo wybudowaną Drogą Jerozolimską. Kolejna ingerencja w przebieg ulicy miała miejsce w latach 40. XIX wieku, kiedy to przedsięwzięto budowę linii kolei warszawsko-wiedeńskiej, wówczas torowiska przecięły ulicę w rejonie rogatek jerozolimskich, a likwidacji uległ odcinek od ul. Chmielnej do ul. Jerozolimskiej. Ruch z Twardej przeniesiono na Srebrną i Towarową, a sama ulica kończyła się ślepo w pobliżu torów kolejowych. W latach 1864-1866 została wybrukowana, a pod koniec XIX wieku została ściśle zabudowana kamienicami, które wyparły dawną, głównie drewnianą zabudowę.
Dnia 1 grudnia 1881 roku ul. Twardą pojechał pierwszy tramwaj konny, trasa wiodła wówczas niemal wzdłuż całej długości ulicy, od pl. Grzybowskiego (gdzie znajdowały się odnogi w kierunku ulic Granicznej i Bagno) do ul. Siennej, skąd wozy docierały do towarowego dworca kolejowego. W 1908 roku Twardą zaczęły kursować tramwaje elektryczne (także nowym odcinkiem do ul. Srebrnej), z linią 22 na czele. W 1939 roku ulica miała bardzo duże znaczenie komunikacyjne, rozpoczynała swój bieg od placu Grzybowskiego, skąd biegła na południowy-zachód i przecinała kolejno ulice Marjańską, Ciepłą, Prostą, Pańską, Śliską, Sienną, Złotą, Żelazną, Srebrną, Miedzianą i Chmielną, kończąc się ślepym zaułkiem przy torach linii kolei wiedeńskiej. W planach było jednak jej poszerzenie i przedłużenie wzdłuż torów kolejowych do ul. Towarowej.
W 1940 roku ulica częściowo weszła w skład getta, z którego została jednak niemal w całości wyłączona. Od 1941 roku, ulica nosiła nazwę Querstrasse (Poprzeczna). W nocy 31 grudnia 1943 roku w kamienicy przy ul. Twardej 22 miało miejsce pierwsze posiedzenie Krajowej Rady Narodowej, konspiracyjnego, komunistycznego ciała politycznego, mającego stanowić zaczątek polskiej władzy powojennej. Zabudowa ulicy została poważnie zniszczona podczas Powstania Warszawskiego, ponieważ w jej rejonie toczyły się ciężkie walki.
Po wojnie na ulicę nie wróciły tramwaje, zaczęły za to kursować nią autobusy – okrężna linia O, później oznaczona numerem 100. Ponadto na pamiątkę pierwszego posiedzenia Krajowej Rady Narodowej zmieniono nazwę ulicy na Krajowej Rady Narodowej. Większość kamienic rozebrano, a w ich miejsce powstały osiedla: Mariańska, Pańska i Miedziana. Kolejną zmianą sytuacji urbanistycznej było wybudowanie w latach 50. XX wieku poprzecznej ul. Marchlewskiego, u zbiegu z którą w 1965 roku powstało rondo ONZ. Jego budowa doprowadziła do podziału ulicy na dwa odcinki, gdyż na rondzie zaplanowano zetknięcie się ul. Marchlewskiego z przebudowanym ciągiem Prosta – Świętokrzyska. W tej sytuacji likwidacji uległ odcinek od ul. Marchlewskiego do ul. Prostej. Jednocześnie, dnia 1 lipca 1965 roku założenie urbanistyczne ulicy KRN wpisano do rejestru zabytków pod numerem 592.
Film z ul. Twardej: Danuta Halladin – Moja ulica (1965) |
Kolejną większą zmianą była przebudowa skrzyżowania Twardej z Żelazną i Złotą, wobec czego doszło do kolejnego podziału, tym razem już na trzy odcinki. Ulica KRN straciła więc na znaczeniu, stając się lokalną ulicą dojazdową do osiedli w południowej części Mirowa. Ze względu jednak na częste pomyłki, spowodowane wielością odcinków ulicy, w 1970 roku odcinkowi od pl. Grzybowskiego do ul. Marchlewskiego przywrócono historyczną nazwę Twarda, natomiast pozostały odcinek utrzymał nazwę Krajowej Rady Narodowej. Historyczną nazwę dla całej ulicy przywrócono 4 grudnia 1990 roku. Zlikwidowano też autobusy, ostatni pojechał ulicą Twardą w 1996 roku.
Przebieg[]
Ulica Twarda rozpoczyna swój bieg od placu Grzybowskiego, po czym biegnie na zachód krzyżując się kolejno z ulicami Emilii Plater i Mariańską, by dojść do al. Jana Pawła II. Tu następuje pierwsza przerwa w biegu, po czym ulica rozpoczyna się ponownie u zbiegu z ul. Prostą i biegnie na południowy-zachód, krzyżując się kolejno z ulicami Pańską, Śliską i Sienną i kończy się na skrzyżowaniu ze Złotą. Tu następuje druga przerwa w biegu, a ulica znowu rozpoczyna się u zbiegu z Żelazną i Złotą, biegnie na zachód, gdzie bez przecznic dochodzi do skrzyżowania z ul. Miedzianą i ul. Srebrną.
Niektóre źródła podają także dodatkowy, czwarty odcinek ul. Twardej, który znajdowałby się przed kamienicą Lejba Osmosa (nr 28) w północno-zachodnim narożniku ronda ONZ. Odcinek ten byłby bardzo krótki i stykałby się z ul. Ciepłą, argumentem za jego uznaniem za odcinek jest pozostawienie przy nim budynku (nr 28) z numerem przypisanym właśnie do ul. Twardej.
Obiekty[]
Przy ulicy Twardej znajdują się współcześnie następujące obiekty:
- ul. Twarda 2 – Cosmopolitan
- ul. Twarda 6 – Synagoga Nożyków, obok żydowskie przedszkole i szkoła, siedziba Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej
- ul. Twarda 8/12 – Gimnazjum nr 42
- ul. Twarda 14/16 – TP S.A. Tower
- ul. Twarda 28 – Kamienica Lejba Osmosa (przedwojenna)
- ul. Twarda 30 – Biurowiec d. Dyrekcji Eksploatacji Cystern CPN
- ul. Twarda 44 – Blok Spółdzielni Mieszkaniowej "Starówka"
- ul. Twarda 47 – Kamienica Krongolda
- ul. Twarda 49 – Kamienica przedwojenna
- ul. Twarda 51/55 – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN oraz Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska
- ul. Twarda 60a – Przedszkole nr 289
- ul. Twarda 62 – Kamienica przedwojenna
- ul. Twarda 64 – Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy Dzielnicy Wola, w niej wypożyczalnia nr 106 dla dorosłych i młodzieży oraz biblioteka nr 32 dla dzieci i młodzieży
Ponadto u zbiegu ul. Twardej z ul. Złotą i ul. Żelazną znajduje się jeden z pomników granic getta.
Spośród nieistniejących obiektów należy wymienić:
- ul. Twarda 22 – Kamienica, w której w noc sylwestrową 1943 roku doszło do pierwszego posiedzenia Krajowej Rady Narodowej
- ul. Twarda 29 – Kamienica przedwojenna, rozebrana około 1963 roku
- ul. Twarda 36 – Kamienica, w której do 1943 roku miał lokal konspiracyjny Stefan Rowecki "Grot"
Ciekawostki[]
- Dnia 1 maja 1905 roku ulicą Twardą od strony ul. Okopowej do ul. Żelazna przeszedł pochód robotniczy prowadzony przez Feliksa Dzierżyńskiego, w którym uczestniczyło około 500 osób. Pochód zakończył się krwawym rozpędzeniem przez carską policją, podczas strzelaniny zginęło około 25 osób, a sam Feliks Dzierżyński trafił na Cytadelę, do X Pawilonu.