Utuczek – historyczny obszar, zlokalizowany na terenie dzisiejszego Żerania na Białołęce. W dokumentach katastralnych występował jako „Osada Kolonialna Utuczek”[1].
Utuczek był zlokalizowany w miejscu dzisiejszych Tarchomińskich Zakładów Farmaceutycznych Polfa, zajmował ok. 55 hektarów i mieścił się między terenami wsi Świdry Stare, folwarku Wiśniewo oraz linii kolejowej do Gdańska. Od Wiśniewa prowadziło do niego przedłużenie dzisiejszej ul. Żywicznej[2].
Utuczek był początkowo częścią Tarchominka Świderskiego (późniejszych Świdrów), należącego do rodziny Świderskich, następnie przeszedł na własność kamedułów bielańskich. Księża kameduli sprzedali następnie teren Karolowi Friese (Fryze), sekretarzowi króla Stanisława Augusta[3]. Utuczek wydzielił się ze Świdrów prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku. W 1790 roku hrabia Tadeusz Mostowski zakupił dobra tarchomińskie wraz z osadą Utuczek[4].
Od ok. 1823 roku w sąsiedztwie Utuczka funkcjonowały Zakłady Spiessa (późniejsza Polfa)[5]. W 1827 roku wskazane były w Utuczku 2 domy i 16 mieszkańców[6]
Około 1892 roku na 98 mórg (55 ha) powierzchni Utuczka składało się 58 mórg roli (32 ha), 20 mórg łąk (11 ha), 11 mórg pastwisk (6 ha) oraz 5 mórg lasu (3 ha)[7]. Jako właściciel Utuczka w 1916 roku wymieniony był Julian Brodzikowski[8]. W 1921 roku Utuczek miał status kolonii, należał do gminy Jabłonna i składał się z 7 budynków zamieszkałych przez 51 osób[9].
W ramach planów prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, aby w rejon Żerania i Annopola przenieść najbardziej uciążliwy przemysł, w latach 30. XX wieku w Utuczku powstały Metalowe Zakłady Hutnicze Żerań, założone przez Abrahama Gepnera i Lucjana Borowika[10][1]. W 1938 roku powstał tu dom mieszkalny dla Gepnera i Borowika projektu Jerzego Gelbarda i Romana Sigalina[11]. Zabudowania zakładów, tak samo jak 54 zabudowania sąsiedniej fabryki Spiessa zostały zniszczone w okresie II wojny światowej[12]. Niewykluczone, że wówczas zniszczone zostały także zabudowania Utuczka.
W 1956 roku z uwagi na prośby mieszkańców Żerania wybudowano na linii kolejowej do Gdańska przystanek kolejowy o planowanej nazwie „Utuczek”[13]. Z niejasnej przyczyny przystanek ten znalazł się już wcześniej w rozkładzie jazdy na zimę 1952/1953, jednak w kolejnych rozkładach nie pojawiał się[14]. Po powstaniu przystanku, w rozkładzie na 1957 rok przystanek ten nosił już jednak nazwę „Żerań”[15]; jest to obecny przystanek Warszawa Żerań.
Utuczek został całkowicie zlikwidowany podczas rozbudowy zakładów farmaceutycznych w latach 60. lub 70. XX wieku.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Wykaz nieruchomości objętych Układem między Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki a Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dotyczącym roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych, zawartym w dniu 16 lipca 1960 r., za utratę których Foreign Claims Settlement Commission of the United States przyznała odszkodowanie
- ↑ Mapowy serwis historyczny m.st. Warszawy
- ↑ Małcużyński Witold, Rozwój terytorialny miasta Warszawy, 1900, aneks 8
- ↑ Berger J., Pod zaborami (w:) Historia Białołęki i jej dzień dzisiejszy, Warszawa, 2002
- ↑ Rodzina Spiessów, Nowa Gazeta Praska
- ↑ Tabella miast, wsi, osad, Królestwa Polskiego, : z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona. T. 2, 1827, s. 252
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XII, s. 864
- ↑ Polska. Księga adresowa dla przemysłu, handlu i rolnictwa, 1916, s. 574
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, tom I, s. 189
- ↑ Książka adresowa 1939/40, s. 530
- ↑ Biuletyn Przetargowy nr 3/1939, s.8
- ↑ Ekes J., Od końca II wojny światowej do utworzenia Gminy (w:) Historia Białołęki i jej dzień dzisiejszy, Warszawa, 2002
- ↑ Życie Warszawy nr 160/1956 (3955), 6.07.1956, s. 4
- ↑ Polska, zima 1952/1953, Str. 536-537, Tab. 603, 605, Ogólnopolska Baza Kolejowa
- ↑ Rozkład Polska 1957-1958, Str. 658-659, Tab. 607, 608, Ogólnopolska Baza Kolejowa