Warszawska Wytwórnia Wódek "Koneser"

Brama główna fabryki

Warszawska Wytwórnia Wódek "Koneser" – zespół dawnej fabryki wódek zlokalizowany na Pradze Północ, przy ul. Ząbkowskiej 27/31, kompleks budynków fabrycznych z końca XIX wieku, utrzymany w stylu neogotyckim.

Lokalizacja

Cały zespół fabryczny zajmuje powierzchnię około 50 tysięcy metrów kwadratowych i znajduje się między ulicami Ząbkowską, Nieporęcką, Białostocką i Markowską. Wytwórnia Wódek "Koneser" powstała w miejscu starego folwarku na Szmulowiźnie, w sercu tzw. Starej Pragi.

Architektura

Budynek biurowo-mieszkalny

Fabryka stanowi niezwykle ciekawy przykład europejskiej architektury przemysłowej z przełomu XIX i XX wieku. Zabudowania z czerwonej cegły nawiązują do stylu gotyckiego – wąskie okna, charakterystyczne gzymsy, strzeliste wieżyczki i łukowate sklepienia stropów. Szczególną urodą odznacza się brama główna od ul. Ząbkowskiej. Projekt architektoniczny przypisuje się L. Iwanowskiemu oraz K. Loewegowi. Wiele z budynków Konesera przetrwało II wojnę światową.

Historia

Kotłownia (okres budowy)

Budynek filtracji

Budynek filtracji (sala z górną częścią filtrów)

Powstanie obiektu

Nowe zabudowania Warszawskiej Wytwórni Wódek "Koneser" powstały w latach 1895-1897. Teren fabryki zajmowały początkowo dwa oddzielne zakłady: Rektyfikacja Warszawska (prywatny podmiot powołany z inicjatywy polsko-rosyjskiego Warszawskiego Towarzystwa Oczyszczania i Sprzedaży Spirytusu) i Warszawski Skarbowy Skład Win (Warszawskij Kazionnyj Winnyj Skład – rosyjskie przedsiębiorstwo państwowe). Obie instytucje działały w ścisłej symbiozie - pierwsza odpowiedzialna była za oczyszczanie spirytusu, druga za produkcję z niego trunku. W 1919 roku zwierzchnictwo nad całym kompleksem przejął Państwowy Monopol Spirytusowy (formalnie, dopiero w 1936 roku wykupiono z prywatnych rąk Rektyfikację Warszawską, czyniąc zakład w całości znacjonalizowanym). Na obszarze wytwórni poza budynkami przemysłowymi znajdowały się również magazyny, kotłownia, warsztaty, a także obiekty mieszkalne i szkoła. Teren pod zabudowę dla nowej fabryki został sprzedany przez Emila Bruhla, którego rodzina odkupiła ziemię od potomków Szmula Zbytkowera. Warszawska Wytwórnia Wódek "Koneser" była jedną z pierwszych elektryfikowanych stołecznych fabryk i należała do grupy najbardziej zaawansowanych technologicznie zakładów produkcyjnych w Warszawie. Wyposażona była w szereg urządzeń pomocniczych, takich jak: kotły i maszyny parowe do wody oraz spirytusu, baterie filtracyjne, przyrządy do automatycznego mieszania i rozlewania trunku w butelki, windy hydrauliczne i ręczne, a także wewnętrzny system żelaznych kolejek. Z pobliskiej linii kolejowej od Dworca Wileńskiego (dawniej Dworca Petersburskiego) do zakładu doprowadzono bocznicę. O wysokim stopniu technicznego postępu fabryki świadczyć może fakt zobowiązania się właścicieli Rektyfikacji Warszawskiej do oczyszczania miliona wiader spirytusu rocznie.

Okres międzywojenny

Budynek filtracji (sala rozlewni)

Główny gmach produkcyjny (hala odbieralników)

Wnętrze kotłowni

Lata świetności Warszawskiej Wytwórni Wódek "Koneser" przypadają na dwudziestolecie międzywojenne. Wówczas w fabryce zatrudnionych było ponad 400 osób, a jej możliwości produkcyjne osiągnęły ćwierć miliona butelek trunku na dobę. Działający pod nazwą Państwowy Monopol Spirytusowy – Rektyfikacja Spirytusu i Wytwórnia Wódek zakład (stąd przyjęte potocznie określenie fabryki – Monopol) w latach dwudziestych XX wieku stworzył powszechnie rozpoznawalne do dziś na rynku spirytusowym marki wódek: Wyborową, Luksusową, Żubrówkę, Żytniówkę oraz Siwuchę. W procesie produkcyjnym wykorzystywano wodę oligoceńską z jednego z pierwszych w Warszawie ujęć (położonego na terenie fabryki). Dynamiczny rozwój zakładu przerwał wybuch II wojny światowej, w wyniku którego znacząco ograniczone zostaje wytwarzanie alkoholu. W latach okupacji fabryka podlega Generalnej Dyrekcji Monopoli w Generalnej Guberni. Po 1944 roku produkcję całkowicie wstrzymano.

Okres powojenny

Po II wojnie światowej dopiero realizacja planów z 1947 roku, zakładających rewitalizację zniszczonej infrastruktury fabryki (głównie naprawę lub wymianę maszyn produkcyjnych) i przejęcie przedsiębiorstwa przez Warszawskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego Polmos, stworzyły możliwość wznowienia produkcji. Proces produkcyjny trwał nieprzerwanie od lat 50. XX wieku aż do początku XXI wieku, kiedy to pogarszająca się sytuacja przedsiębiorstwa – znaczący spadek produkcji oraz kłopoty finansowe – doprowadziła do likwidacji fabryki w 2007 roku.

Współczesność

Wraz z przejęciem terenu fabryki przez BBI Development w 2006 roku zmienił się całkowicie pomysł zagospodarowania przestrzennego dawnego zakładu. Idea Centrum Praskiego "Koneser" obejmuje rewitalizację pofabrycznych zabudowań i stworzenie integralnej tkanki miejskiej na obszarze starej fabryki. Planowana jest aranżacja loftów, budowa obiektów mieszkalnych, biurowych i handlowych. Rozważane jest także przeznaczenie niektórych zabudowań dawnej fabryki na funkcje kulturalne.

Budowa pierwszych obiektów – budynków "Mennica" i "Wytwórnia" – rozpoczęła się w 2013 roku.